Ιστορία και μικροϊστορία της εξόντωσης των Εβραίων της Θεσσαλονίκης

Ολοκληρώθηκε χθες το βράδυ το διήμερο εκδηλώσεων του Κέντρου Κοινωνικών Ιστορικών Μελετών Θεσσαλονίκης «Βαρδάρης»* με αφορμή την ημέρα μνήμης των θυμάτων του Ολοκαυτώματος (27/1) με την εκδήλωση-συζήτηση «Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης στην Κατοχή: από τις λεηλασίες στην εξόντωση» και ομιλητές την ιστορικό Ρένα Μόλχο, η οποία αναφέρθηκε σε μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων για την εκτόπιση και τη λεηλασία των Ελλήνων Εβραίων στη Θεσσαλονίκη, την επίσης ιστορικό Μαρία Καβάλα, που μίλησε για τις εκτελέσεις Εβραίων στη Θεσσαλονίκη στα χρόνια της Κατοχής, την πολιτική αντιποίνων και τον φυλετισμό, καθώς και τον φαρμακοποιό Ιωσήφ Βαένα, ο οποίος εξιστόρησε τις περιπέτειες του πολυελαίου της συναγωγής Σαρφατή, πριν και μετά τη λεηλασία του κατά τη διάρκεια της κατοχής.

Η Ρένα Μόλχο έθεσε δύο ζητήματα ή, καλύτερα, τις δύο όψεις του ίδιου ζητήματος: της λεηλασίας των εβραϊκών περιουσιών και της διάσωσης Εβραίων από χριστιανούς. Η κ. Μόλχο ανέφερε πως η λεηλασία των εβραϊκών περιουσιών ξεκίνησε πριν να αρχίσουν να στοιβάζονται οι Εβραίοι στα τρένα για τους θαλάμους των αερίων, χαρακτηρίζοντας τη λεηλασία «ολοκληρωτική», με την έννοια ότι η λεηλασία των εβραϊκών οικιών δεν περιορίστηκε μόνο σε υλικά μεγάλης αξίας, αλλά και σε αντικείμενα-κειμήλια της ιστορίας του εβραϊκού στοιχείου της πόλης. Εξάλλου, όπως σημείωσε, «ελάχιστες ήταν οι περιπτώσεις διάσωσης Εβραίων από χριστιανούς», γεγονός που επιτείνει την «ολοκληρωτική» λεηλασία του εβραϊκού στοιχείου. Σημείωσε χαρακτηριστικά: «Καμία αποδοκιμασία δεν σημειώθηκε από τους Ρωμιούς της πόλης, όταν οι Εβραίοι άρχισαν να μεταφέρονται από την πλατεία Βαρδαρίου στο στρατόπεδο του βαρόνου Χιρς». Ασφαλώς υπήρχε «τρόμος» και «συμπάθεια», προς τον εβραϊκό πληθυσμό, παράλληλα όμως με μία τάση «κριτικής των θυμάτων» για τα δεινά που έμελλε να υποστούν. Η κυρία Μόλχο διαπίστωσε μέσα από τις μαρτυρίες και μια αδιαφορία των αυτοπτών μαρτύρων για το γεγονός ότι οι λεηλατήσαντες δεν τιμωρήθηκαν. Αναρωτήθηκε δε αν η ατιμωρησία αυτού του εγκλήματος συνέβαλε στη γενικότερη αλλαγή στο κοινωνικό και πολιτικό ήθος στη σύγχρονη Ελλάδα όπου ο αντισημιτισμός, ακόμη και σήμερα, παραμένει ισχυρός. Ολοκλήρωσε την ομιλία της επισημαίνοντας πως αυτές οι μαρτυρίες θα ήταν πολύ χρήσιμες αν συζητιούνταν στις αίθουσες διδασκαλίας, ώστε να διδαχθούν οι νέοι τις αποχρώσεις της ιστορικής και κοινωνικής συνείδησης που απαιτούνται για την αλλαγή της ελληνικής νοοτροπίας.

vardaris_2Η Μαρία Καβάλα αναφέρθηκε στην ιστορία των εκτελέσεων στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, η οποία δείχνει ότι δολοφονήθηκαν Εβραίοι, σε περιπτώσεις αντιποίνων, για την εβραϊκότητά τους, χωρίς αυτό να δηλώνεται ρητά. Αντιθέτως, η κατηγορία του κομμουνισμού ήταν η κυρίαρχη. Ο εβραϊκός πληθυσμός της Θεσσαλονίκης στοχοποιήθηκε τόσο πριν από τα βασικά αντιεβραϊκά μέτρα, με τρόπο αδιόρατο, παραπλανητικό ως προς το τι θα ακολουθήσει, όσο και μετά τον εκτοπισμό τους. Τόνισε επίσης τη στενή σχέση δωσιλογισμού και αντισημιτισμού και υλικών απολαβών για τις περιπτώσεις κατάδοσης Εβραίων από τον ντόπιο πληθυσμό της πόλης.

Ο Ιωσήφ Βαένα, με την εισήγησή του, τοποθέτησε μια συγκεκριμένη μικροϊστορία στην ευρύτερη αφήγηση για τη λεηλασία των περιουσιών και πώς αυτή αντιμετωπίστηκε από τους πρωταγωνιστές της και την κοινωνία στην οποία διαδραματίστηκε. Ιστορώντας τις «περιπέτειες του πολυελαίου της συναγωγής Σαρφατή», ο ομιλητής αναφέρθηκε και στη λεηλασία αυτή καθαυτή των περιουσιακών στοιχείων των Εβραίων, αλλά και στη «δικαιολόγηση» της λεηλασίας αυτής εκ μέρους του πληθυσμού της πόλης: στη «διαφύλαξη» της περιουσίας των Εβραίων. Παράδειγμα «διαφύλαξης» ήταν και ο πολυέλαιος της συναγωγής, ο οποίος αφαιρέθηκε (από χριστιανό ιερέα) από τον τόπο λατρείας, για να επιστρέψει στη θέση του (έναντι ανταλλάγματος, φυσικά), μετά το τέλος του πολέμου.

Και αυτό είναι το εντυπωσιακό: Η καχυποψία προς τον εβραϊκό πληθυσμό εκ μέρους του ελληνικού στοιχείου διατηρήθηκε και μετά την εξόντωση των Εβραίων: οι ελάχιστοι διασωθέντες που επέστρεψαν θα καλούνταν να διαβιώσουν υπό συνθήκες υφέρπουσας καχυποψίας (στην καλύτερη περίπτωση) μέχρι έκδηλου φυλετισμού (στη χειρότερη).

* Θυμίζουμε πως την Κυριακή είχε προηγηθεί η περιήγηση με τίτλο «Από τις γειτονιές των ανθρώπων στους μαρτυρικούς τόπους» που διοργάνωσε το Κέντρο Κοινωνικών Ιστορικών Μελετών Θεσσαλονίκης «Βαρδάρης» (ρεπορτάζ εδώ).

Δημοφιλή άρθρα

Λαμπάκι λαδιού: Γιατί ανάβει και πώς να το διορθώσετε;

Δείτε γιατί ανάβει το λαμπάκι λαδιού στο αυτοκίνητό σας και βρείτε όλα όσα χρειάζεται να γνωρίζεται για να το διορθώσετε!

Οδηγός Πόλης: Εναλλακτικοί χώροι για παιδικά πάρτυ στη Θεσσαλονίκη

Αν αναζητάτε εναλλακτικούς χώρους για παιδικά πάρτυ στη Θεσσαλονίκη, διαβάστε τον οδηγό μας & κάντε τα πιο αξέχαστα πάρτυ γενεθλίων ή γιορτής!

Λεκάνη τουαλέτας: 5 Παράγοντες για τη σωστή επιλογή!

Δείτε πώς να επιλέξτε την ιδανική λεκάνη τουαλέτας για τον χώρο και τις ανάγκες σας!

5 + 1 Κοντινές Αποδράσεις από τη Θεσσαλονίκη

Έχεις ανάγκη ένα city break; Βρες 5 + 1 μοναδικές προτάσεις μια ανάσα από τη Θεσσαλονίκη!

10 + 1 Χριστουγεννιάτικα Δώρα για Άντρες: Τι δώρο να του πάρω;

Αναζητάς χριστουγεννιάτικα δώρα για άντρες, αλλά δυσκολεύεσαι να αποφασίσεις τι τελικά θα πάρεις; Tο αντρικό δώρο είναι μια κατηγορία από μόνο του, καθώς συνήθως...