Ένα πρωτοποριακό εργαστήριο με τίτλο «Από το κινηματογραφικό στο θεατρικό ντοκιμαντέρ» με θέμα την προσφυγική ταυτότητα και εμπειρία, πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του 21ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, σε διοργάνωση του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με την εταιρεία παραγωγής plays2place και το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου. Τα αποτελέσματα του εργαστηρίου παρουσιάστηκαν ως work in progress-παράσταση στο κοινό του Φεστιβάλ την Παρασκευή 8 Μαρτίου 2019 στη σκηνή της αίθουσας Παύλος Ζάννας.
Το εργαστήριο -το σχεδιασμό και την υλοποίηση του οποίου επιμελήθηκε η θεατρική σκηνοθέτιδα και κοινωνική ανθρωπολόγος Μάρθα Μπουζιούρη-, πραγματοποιήθηκε το διάστημα 2-8 Μαρτίου, με τη συμμετοχή 8 άτομων που προέρχονταν κατά βάση από το χώρο του θεάτρου, του κινηματογράφου (ηθοποιοί, τελειόφοιτων δραματικών σχολών, σκηνοθέτες, σεναριογράφοι, δραματουργοί), αλλά και ερευνητών από το χώρο των κοινωνικών επιστημών, της εκπαίδευσης και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σημειώνεται ότι η συγκεκριμένη δράση πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά τον Απρίλιο του 2018 στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Βαρσοβίας κατόπιν πρόσκλησης της Μπιενάλε της Βαρσοβίας.
«Αυτό το project ήταν πολύ συναρπαστικό τόσο στην προετοιμασία όσο και στο στήσιμό του, γεμάτο από ενέργεια και αναβρασμό», σημείωσε μεταξύ άλλων προλογίζοντας την εκδήλωση ο εκπρόσωπος του Φεστιβάλ, Θάνος Σταυρόπουλος.
Στη συνέχεια, η Μάρθα Μπουζιούρη ευχαρίστησε το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης για την πρόσκληση και τόνισε: «Το πλαίσιο στο οποίο βρεθήκαμε, δηλαδή το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ, ήταν κατάλληλο για το έργο, όμως αυτό που θα δείτε δεν είναι κινηματογραφικό ντοκιμαντέρ, αλλά θεατρικό. Παρόλα αυτά, χρησιμοποιούμε τα ίδια εργαλεία, τις ίδιες πρακτικές και μιλάμε για τα ίδια ζητήματα. Στόχος μας ήταν οι συμμετέχοντες να περάσουν από όλα τα δημιουργικά στάδια παραγωγής ενός θεατρικού ντοκιμαντέρ, προσομοιάζοντας αυτό που κάνουν με επαγγελματική προετοιμασία. Βέβαια, αυτό που κάναμε εμείς δεν είναι κανονική παράσταση, αλλά ένα work in progress. Ό,τι θα δείτε στην σκηνή είναι υλικό που έχει παραχθεί αποκλειστικά από τους συμμετέχοντες. Δεν πρόκειται για κάποιο έργο π.χ. του Τσέχωφ όπου προϋπάρχει το κείμενο για να το δουλέψουν οι ηθοποιοί, αλλά για ιστορίες που καταγράψαμε όλοι μαζί σε μια λευκή κόλλα χαρτί. Με άλλα λόγια, το έργο μας είναι βαθιά βιωματικό και εν μέρει αυτοβιογραφικό. Η έρευνα που έκαναν οι συμμετέχοντες προέρχεται από το οικείο περιβάλλον τους και από τους ίδιους».
Οι συμμετέχοντες εργάστηκαν σε δύο στάδια. Αρχικά, ασχολήθηκαν με δραστηριότητες ενδυνάμωσης της ομάδας και με ασκήσεις θεωρητικής διερεύνησης και μελέτης της έννοιας και δομής του λεγόμενου θεάτρου–ντοκουμέντου, αναλύοντας διαφορετικές προσεγγίσεις και τεχνικές. Επιπλέον, μελέτησαν την ιστορική και πολιτισμική συγκυρία που επέδρασε στην εξέλιξη της φόρμας και των θεματικών του ιδιαίτερου αυτού θεατρικού είδους. Στο δεύτερο στάδιο, τα μέλη της ομάδας κλήθηκαν να συνδημιουργήσουν το δικό τους πρωτότυπο θεατρικό ντοκιμαντέρ, προσεγγίζοντας καλλιτεχνικά την προσφυγική ταυτότητα και εμπειρία μέσα από την κατάθεση των ιδεών και των προσωπικών ιστοριών τους. Το υλικό αυτό αποτέλεσε μέσα από δημιουργική ανασύνθεση, το περιεχόμενο της παράστασης σε μορφή θεατρικού αναλογίου / work in progress το οποίο δουλεύτηκε μέσα από εντατικές πρόβες.
Στη συνέχεια, η παράσταση παρουσιάστηκε στο κοινό. Οι ιστορίες που επέλεξαν οι συμμετέχοντες να αφηγηθούν στη σκηνή είναι καθαρά βιωματικές και περιλαμβάνουν καταστάσεις και μαρτυρίες που πραγματεύονται με διαφορετικό τρόπο το προσφυγικό ζήτημα. Μερικές από τις βιωματικές ιστορίες πάνω στις οποίες δούλεψαν και παρουσίασαν τα μέλη της ομάδας αφορούσαν μια συνεπιβάτη-φάντασμα σε ένα ταξίδι από τη Θεσσαλονίκη στο Βελιγράδι, μια γάτα-πρόσφυγα που έζησε στην Ειδομένη, έναν vlogger που μπλέκει τα μυστικά ενός ριάλιτι με την ιστορία της προσφυγικής μετάβασης, έναν Ελληνοκύπριο που ανακαλύπτει ότι στο σπίτι του στην Πράσινη Γραμμή διαμένει κάποιος έποικος, καθώς και μια νεαρή κοπέλα που ζει απέναντι από ένα Κέντρο Υποδοχής προσφύγων-μεταναστών.
Αμέσως μετά την παράσταση, η κα Μπουζιούρη και η ομάδα των συμμετεχόντων συζήτησαν με τους θεατές. Απαντώντας στο πώς βίωσαν τη διαδικασία συμμετοχής τους στο project, όλοι συμφώνησαν ότι η συμμετοχή τους ήταν μια πρωτόγνωρη διαδικασία, ακόμη και για όσους έχουν ήδη επαφή με το θέατρο. Μια διαδικασία που τους ενέπλεξε σε μια δημιουργική αλλά και περίπλοκη κατάσταση και η οποία διαμορφώθηκε μεν σταδιακά, αλλά παρουσιάστηκε επί σκηνής μέσα σε πολύ λίγο χρόνο. «Δεν είχαμε πολύ χρόνο στη διάθεσή μας, καθώς έπρεπε αρχικά να κατανοήσουμε τι είναι το θεατρικό ντοκιμαντέρ και έπειτα να χτίσουμε τις ιστορίες μας, να τις δουλέψουμε και να κάνουμε πρόβες. Προσωπικά, είμαι υπερήφανη όχι μόνο για μένα, αλλά για όλη την ομάδα διότι καταφέραμε να κάνουμε μια παράσταση και να ξεπεράσουμε τους εαυτούς μας», είπε μία εκ των συμμετεχόντων. Από την πλευρά της, μια άλλη συμμετέχουσα σημείωσε πως αυτό που την τράβηξε αρχικά ήταν ο τίτλος του project, υπογραμμίζοντας: «Για μένα αυτό που ζήσαμε ήταν 100% αληθινό. Νομίζω πως είναι πολύ ωραία τα κινηματογραφικά ντοκιμαντέρ, διαθέτουν την ματιά και την κάμερα, αλλά αυτό που βγαίνει στο θέατρο είναι απόλυτα αληθινό. Είχαμε να δουλέψουμε πάνω σε αληθινές ιστορίες που γεννήθηκαν μέσα από μια αληθινή θεατρική διαδικασία».
Από την πλευρά της η κα Μπουζιούρη δήλωσε: «Όλο αυτό συνέβη επειδή εμπιστευτήκαμε ο ένας τον άλλον και νιώσαμε την ασφάλεια και τη ζεστασιά για να μοιραστούμε ένα τόσο ευαίσθητο υλικό. Στο θεατρικό ντοκιμαντέρ δεν είναι αυτονόητο ότι παίρνουμε από τους ανθρώπους τις ιστορίες τους, πόσο μάλλον όταν αυτές οι ιστορίες προέρχονται από εμάς και είμαστε εμείς αυτοί που τις υλοποιούμε. Θέλω να πω ένα μεγάλο ευχαριστώ στην ομάδα για το δόσιμό τους σε αυτό που κάναμε».
Σε ερώτηση του κοινού για το αν χρειάζονται σπουδές ή προετοιμασία για να παίξει κανείς σε μια τέτοια παράσταση, οι συμμετέχοντες τόνισαν ότι «τα πιο σημαντικά στοιχεία σε αυτή τη διαδικασία είναι η εμπιστοσύνη που δημιουργήσαμε μεταξύ μας, αλλά και η καθοδήγηση που λάβαμε από την σκηνοθέτιδά μας». Η ομάδα ρωτήθηκε επίσης αν είναι απαραίτητο σε ένα ντοκιμαντέρ -έστω και θεατρικό- να κάνει κάποιος πρόβες, όπως επίσης και αν προέκυψαν ηθικά ζητήματα σε σχέση με το υλικό της παράστασης. «Σε ό,τι αφορά τις πρόβες, ακριβώς επειδή μιλάμε για θέατρο, είναι απαραίτητες. Όσο για τα ηθικά ζητήματα που προκύπτουν από τις ιστορίες μας, είναι σαφές ότι πρόκειται για προσωπικές ιστορίες και βιώματα, επομένως τα κίνητρα που είχε ο καθένας εξαρτιόνταν από το πώς βίωσε ή το πώς φαντάζεται αυτές οι ιστορίες. Είναι κάτι σαν αναγνώριση του εαυτού μας, καθώς σε πολλές αφηγήσεις βλέπουμε πώς αντιδράσαμε εμείς ή οι γύρω μας σε σχέση με τα συμβάντα. Οπότε δεν τίθεται θέμα ηθικής». Η κα Μπουζιούρη με τη σειρά της σημείωσε: «Το πιο δύσκολο κομμάτι σε αυτή τη διαδικασία είναι να βρεις την επικοινωνία με τους ανθρώπους και να χειριστείς τις ιστορίες τους με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε εσύ πρώτα απ’ όλα να νιώθεις στο τέλος εντάξει με τον εαυτό σου».
Ταυτότητα εργαστηρίου
Εισηγήτρια: Μάρθα Μπουζιούρη
Βοηθός: Παρασκευή Λυπημένου
Συμμετέχοντες:
Βαλεντίνα Μιχαήλ
Ρέα Σαμαροπούλου
Παναγιώτης Τσιλιγκίρης
Εύα Οικονόμου Βαμβακά
Μάγια Λούκιτς
Κατερίνα Μάγια Ανδριανού
Κωνσταντίνος Μάντσος
Χάρις Παγωνίδου
