Η πρώτη πρόταση είναι υφολογικός οδοδείκτης (με το κόμμα στη μέση) και αφηγηματικό τροχιοδρομικό (με τα εισαγωγικά): «Πρώτα είμαι ζωγράφος, και μετά λογοκριτής». Αυτός είναι ο ήρωας της πρώτης ιστορίας, ο Ρομάν Μάρκιν: ένας ζωγράφος και (εικονο)λογοκριτής (κάτι σαν πρόγονος του σημερινού φωτοσοπά), ένα πιστός στο κόμμα εργαζόμενος, που πιστεύει ότι «ο Παράδεισος είναι εφικτός μόνο εδώ, στη Γη» και πως «αυτό που μας κρατάει πάνω στη Γη δεν είναι ο Θεός, ούτε η βαρύτητα, αλλά η κρατική χάρις. Συμπρωταγωνιστούν: Ένας (πιστός, όχι στο κόμμα) νεκρός αδελφός. Μια κομματιασμένη χορεύτρια. Και μια ανάκριση σοβιετικού μοντέλου, «για να δικαιώσει την κοινή μας έκπτωση από την ανθρωπιά». [Προσοχή! «κοινή μας».]
«Γινόταν όλο και πιο ασαφήνιστο αν ήταν κρατούμενη ή δεσμοφύλακας ή και τα δύο». Ο λόγος για τη χορεύτρια-γιαγιά της Γκαλίνας. Αυτή, μαζί με τον «πιστό υπήκοο της Λαϊκής Δημοκρατίας της Μαλακίας», διοικητή του στρατοπέδου εξορίας όπου εκτοπίστηκε (την εκτόπισε, καλύτερα, το καθεστώς), θα ανοίξουν τις «Εγγονές», όπου ο συγγραφέας-μαέστρος-χορογράφος θα μας ξεδιπλώσει την ιστορία της ίδιας της χορεύτριας-εγγονής Γκαλίνας. Και μαζί με αυτήν την ιστορία της περεστρόικας εποχής, «με μέρες χωρίς σχολείο, νύχτες χωρίς σκοτάδι». Και μπορεί το κρύο να έγινε ηπιότερο και η φτώχεια μικρότερη, όμως «όσοι μιλάνε λίγο πιο δυνατά απ’ όσο πρέπει, κινδυνεύουν να κατηγορηθούν για διαφθορά και να εγκλειστούν σε φυλακές της Σιβηρίας». Η νίκη των σωμάτων θα ξεπληρωθεί με την ήττα των ψυχών –τον συμβιβασμό. Πλην της Γκαλίνας.
Ρουσλάν: Πρώην διευθυντής του Μουσείου Περιφερειακής Τέχνης, και νυν επικεφαλής του Γραφείου Τουρισμού. Νάντια: «Η τυφλότητά της είναι το δώρο που της έκανε η φωτιά όταν της έπαιρναν όλα τ’ άλλα». Το φως, και η απουσία του. Μεταξύ όρασης και τυφλότητας, ένας ζωγραφικός πίνακας του Ζαχάροφ. Επιδιόρθωση του φαίνεσθαι με λεφτά της ψυχής. Πώληση του πίνακα με λεφτά του κορμιού. Όλα αυτά στο «Γκρόζνι», θήραμα στα νύχια κινέζων πετρελαιάδων και ρώσων ολιγαρχών. Μια φλούδα γη στο πιάτο της πλουτοκρατίας.
Ο πρώτος: «Κάποτε με πυροβόλησαν την ώρα που τραβούσα μαλακία, και ξέρεις τι έκανα;». Ο δεύτερος: «Εξαρτάται πού σε πυροβόλησαν». […] Ο πρώτος: «Προς τα πού είν’ ο βορράς;». Ο δεύτερος: «Προς τα πού θες να ’ναι;». Η τέταρτη ιστορία, στην αρχή της τουλάχιστον, θα μπορούσε να είναι σκηνή από την ταινία «Καφές και Τσιγάρα» του Τζάρμους. Θα μπορούσε. Ο πρώτος και ο δεύτερος είναι δυο ρώσοι μισθοφόροι, «που ακροβατούν μεταξύ αιχμαλώτου και μουσαφίρη», ριγμένοι σ’ έναν λάκκο από τσετσένους αντάρτες, στις υπηρεσίες ενός γέρου. Ο δρόμος προς την ελευθερία θα σκαφτεί για τον καθένα διαφορετικά: με αίμα στα πόδια για τον πρώτο, με ιδρώτα στα χέρια για τον δεύτερο. Ο πρώτος λέγεται Ντανίλο, ο δεύτερος Κόλια.
Αυτά, στην Πρώτη Πλευρά.
Ακολουθεί το «Διάλειμμα», που συμπίπτει με τον τίτλο του βιβλίου: «Ο Τσάρος της Αγάπης και της Τέκνο». Θα μπορούσε να ήταν ο τίτλος της κασέτας, τα χειροποίητα γράμματα στις κόκκινες ή μαύρες γραμμές της λευκής ταινίας σε αυτό το μουσιακό πια είδος αναπαραγωγής της μουσικής. Και όμως. Μολονότι τα αυτιά πολιορκούν τα μάτια σε μια απόπειρα κατάληψης της πρώτης θέσης των αισθήσεων, ο ήχος της μουσικής είναι εκκωφαντικά βουβός. Μόνος ήχος, το κλικ από μια Polaroid. Και ο ήχος των γραμμάτων: «Πώς είναι να ’σαι πεθαμένος όταν όλοι οι άλλοι είναι ζωντανοί;». «Όπως το να ’σαι ζωντανός όταν όλοι οι άλλοι είναι πεθαμένοι».
Αν μεθάς, ξερνάς δυο λογιών πράγματα: το περισσευούμενο αλκοόλ, και τις περισσευούμενες λέξεις. Στην πρώτη περίπτωση, στιγμιαίως επώδυνη, αθωώνεις το στομάχι σου προσωρινά. Στη δεύτερη, καταδικάζεις την ύπαρξή σου ισοβίως. Τα λόγια, στον «Λύκο του Λευκού Δρυμού», εκτοξεύονται από τη θαλάμη του μυαλού της κόρης-Λίντιας. Από διαφορετική θαλάμη θα εκτοξευτεί αυτό που τη σταματήσει. Ο ήχος από την κασέτα ακόμα να ακουστεί.
«Αλλά δεν είσαι καθίκι. Είσαι ο γιος μου. Γι’ αυτό, άμα θέλεις να ξεφτιλιστείς, να θυμάσαι μικρούλη μου, πως είσαι το καμάρι του πατέρα σου». Ή, όπως θα τραγουδούσε και ο ποιητής, «πατέρας γιος / πρώτη φορά / φιλήθηκαν». Ένας «ηλικιωμένος παρθένος, ετών δεκαοχτώ», ένας πρώην φυλακισμένος πατέρας, ετών εξήντα εννιά, και ένας κατάκοιτος δεκανέας: τρεις σφαίρες στο ρεβόλβερ της «ευημερούσας» Ρωσίας. Απομένουν δύο για να γεμίσει το περίστροφο. Η μία γράφει ζωή. Η άλλη θάνατος. Ο κόκορας σηκώνεται. Κλικ.
Αντί κλικ, enter. Ο μύλος του περιστρόφου θα αντικατασταθεί από το πληκτρολόγιο του υπολογιστή. Οι σφαίρες θα βγουν από το ρεβόλβερ, και θα πάρουν τη θέση τους από τρία βαζάκια τουρσιών, γεμάτα στάχτες, απ’ όπου ξεπηδά ζωή. «Αν έκανε κάτι καλό στη ζωή του ο Ρομάν Μάρκιν, το ’κανε όλο σ’ αυτόν τον άνθρωπο, όποιος κι αν ήταν». Ο «Ρομάν Μάρκιν» είναι ο καθένας μας. Ο «όποιος κι αν ήταν» είναι ο καθένας μας. Εκτόξευση. Ταξίδι στο διάστημα. Play.
Τέλος Δεύτερης Πλευράς.
1937-σήμερα. ΕΣΣΔ: ενωμένη, διαλυμένη. Αυτή είναι η χωροχρονική πυξίδα της ανάγνωσης του βιβλίου του Anthony Marra. Όμως η πυξίδα είναι χαλασμένη. Για την ακρίβεια, δεν υπάρχει: «Πάει καιρός από τότε που οι λέξεις είχαν κάποιο νόημα». Τόπος και χρόνος εξατμίζονται, όχι για να καταργήσουν το παρελθόν, αλλά για να ξύσουν την επιφάνειά του, ώστε να φωταγωγηθεί το μέλλον: από το «Η εξέγερσή μας ήταν δέκα εκατοστά καμβάς» στο «Όποιος με φόβο περπατάει, σέρνεται μόνο». Πόλεμοι, εξορίες, βασανιστήρια, φυλακές. Ευημερία, πλούτος, χλιδή, κέρδος. Το κοντράστ διαρκές. Το φόντο κοινό: «Τι απίθανο πράγμα να ’σαι ζωντανός στη Γη!». Στο κάδρο, ο άνθρωπος. Ο κάθε άνθρωπος, στις μικρές αιώνιες στιγμές του: «Ήθελα να μ’ αγαπούν και μένα όσο αγαπούσε εκείνος τα δόντια της κόρης του». Η τοιχογραφία της Ρωσίας, τοιχογραφία του κόσμου, του ενός εκάστου. Ιδίως στις μέρες μας: Μπορεί «οι άνθρωποι που τα ’χουν όλα να σου λένε πάντα πόσο δύσκολα είναι», όμως, κουράγιο, «Η καρτερία είναι το πραγματικό μέτρο της ύπαρξής μας». Για συντροφιά μας, μια κασέτα: «ΜΠΟΥΜΜΠΑ-ΝΤΑ-ΝΤΑΝΤΟΥΜΜΠΟΥ, ΝΤΟΥΜΝΤΟΥΜΝΤΟΥΜ».
Θα τα καταφέρουμε.
Anthony Marra
Ο Τσάρος της Αγάπης και της Τέκνο
Μετάφραση Αχιλλέας Κυριακίδης
Εκδόσεις Ίκαρος
