Ένα γράμμα συνδέει προσφυγικές ιστορίες της Κατοχής

Η γερμανική κατοχή έθεσε επιτακτικά το ζήτημα της επιβίωσης στη Θεσσαλονίκη, την Καλαμαριά, την Αθήνα και τον Πειραιά. Τότε ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός, σε συνεργασία με το ποντιακό σωματείο «Εύξεινος Λέσχη» έστειλαν παιδιά προσφυγικής καταγωγής σε χωριά της Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας. Από τον Μάρτιο του 1942 ξεκίνησαν οι αποστολές παιδιών, με λεωφορεία, φορτηγά και τραίνα προκειμένου να φιλοξενηθούν από ανάδοχες οικογένειες.

«Χάρη στην αυταπάρνηση και την αλληλεγγύη αυτών των ανθρώπων, εκατοντάδες παιδιά σώθηκαν από την πείνα και τις ασθένειες που έφερε η σκληρή γερμανική Κατοχή. Κορυφαία είναι η περίπτωση του Μεσιανού Γιαννιτσών Πέλλας, στο οποίο φιλοξενήθηκαν 33 παιδιά από 40 οικογένειες. Πολλά παιδιά φιλοξενήθηκαν στην Πτολεμαΐδα και σε χωριά της Εορδαίας Κοζάνης (όπως τα Κομνηνά, η Πεντάβρυσος, ο Περδίκκας, ο Άγιος Χριστόφορος), στην πόλη της Κοζάνης και στο γειτονικό χωριό Χαραυγή», λέει ο πρόεδρος του Αρχείου Προσφυγικού Ελληνισμού (ΙΑΠΕ), Σωτήρης Γεωργιάδης.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της 82χρονης σήμερα Ελένη Κυριμοπούλου που περιγράφει τη φιλοξενία της από την οικογένεια του κ. Φόρη με νοσταλγία. «Μας έφεραν με το αυτοκίνητο του Ερυθρού Σταυρού, μας κατέβασαν στην πλατεία, φώναξαν τους ντόπιους κατοίκους να έρθουν, ζήτησαν να μας πάρουν στα σπίτια τους, προσωρινά, να μην πεθάνουμε, είπαν» εξιστορεί η κ. Κυριμοπούλου.

Ο Δημήτρης Φόρης, όταν είδε τη μικρή Ελένη (Πασαχίδου τότε), τη λυπήθηκε, ήταν το μικρότερο από όλα τα παιδιά, μόνο με ένα βρακάκι, τυλιγμένη με σεντόνι. «Δεν θυμάμαι γιατί δεν είχα ρούχα όμως, τι είχα πάθει… Θυμάμαι μόνο το χαμόγελο του Δημήτρη Φόρη, του δημοδιδασκάλου, που με πήρε στην οικογένεια του. Ο ίδιος είχε πέντε παιδιά να ταΐσει». συνεχίζει και δείχνει ένα μικροσκοπικό απόκομμα από την τοπική εφημερίδα που έγραφε μετά: «(…) Ο δημοδιδάσκαλος, Δημήτρης Φόρης, ο ενθουσιώδης αυτός Κοζανίτης έδωσε πρώτος το παράδειγμα για αλτρουισμό, με δακρυσμένα μάτια αγκάλιασε την μικρούλα. Και την πήρε για όλη την διάρκεια του πολέμου σπίτι του…».

Μάλιστα, όταν μετά από έναν χρόνο ήρθε το αυτοκίνητο του Ερυθρού Σταυρού να την πάρει, η κ. Κυριμοπούλου δεν επιθυμούσε να φύγει. «Μόλις τους είδα, κρύφτηκα. Δεν με βρήκαν, δεν ήθελα να φύγω από το σπίτι, που ένιωθα ότι είναι δικιά μου οικογένεια. Έτσι, έμεινα μαζί τους άλλα τρία χρόνια, μετά τον πόλεμο, ήρθε η μητέρα μου η ίδια να με πάρει. Μου εξήγησαν, ότι είναι η μαμά μου, μόνο τότε δέχτηκα να πάω μαζί της. Η καλοσύνη της οικογένειας Φόρη με συνόδευε σε όλη τη ζωή μου» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Ελένη Κυριμοπούλου που έχει κάνει οικογένεια, έχει δυο παιδιά και εγγόνια. «Όταν έφυγαν από τη ζωή ο Δημήτρης Φόρης και η σύζυγος του, συνέχισα να κρατάω στενές επαφές με τα παιδιά τους, ενώ σήμερα συναντιόμαστε τακτικά με τα εγγόνια τους… Ακόμα θυμάμαι τα χεριά της “μαμάς” Ελένης Φόρη, που με χάιδευε στο κεφάλι, όταν μου έπλεκε τα μαλλιά» είπε στο τέλος.

Κοινό στοιχείο, που συνδέει όλες αυτές τις ιστορίες αποτελεί το γράμμα που που φύλαγαν τα παιδιά στις τσέπες τους, για να τo παραδώσουν και να διαβαστεί από τις μητέρες στις οικογένειες, που θα φιλοξενηθούν. Το γράμμα αυτό δεν ήταν γραμμένο από τις μητέρες των παιδιών αλλά από έναν διανοούμενο λαογράφο, τον Μιχάλη Μεταλλίδη. Ακολουθεί ολόκληρο το γράμμα που διατηρεί την ορθογραφία της εποχής.

Η Μάνα της Καλαμάριας στη γυναίκα που θα προστατεύει το παιδί της
«Σε σένα, όποια κι αν είσαι, σε σένα που άπλωσες αυθόρμητα το στοργικό σου χέρι για να αγκαλιάζης το ξενιτεμένο μου μικρό, σε σένα, γυναίκα, φέρνω την ώρα τούτη τη σκέψη μου, το νου μου, το λογισμό μου. Είμαι η τραγική γυναίκα της Καλαμαριάς, που βρέθηκε στην ανάγκη, να χωρισθή από το παιδί της, για να μη το βλέπη να μαραζώνη και να λυώνη από την πείνα, τη στέρηση και την ανέχεια. Είμαι εκείνη, που το παιδί της βρίσκεται την ώρα τούτη στα χέρια σου. Κράτησε το. Προστάτευσε το. Χάρισέ του ένα ελάχιστο μέρος από τις φροντίδες σου. Γλύκανέ τον όσο μπορείς του χωρισμού του τον πόνο. Μη ταυ αρνηθής το χάδι σου, αφού η μοίρα τόφερε να στερηθή το δικό μου. Δίπλα στις χαρούμενες φωνούλες των παιδιών σου (άνέχης), άφηνε να ακούεται ελεύθερα το παραπονιάρικο τιτίβισμα του σπουργιτιού μου. Είναι παιδί… Και αν είσαι μάννα, θα ξέρης βέβαια, πως το παιδί ζη πιο πολύ χωρίς το ξεροκόμματο, μα πολύ λίγο χωρίς αγάπη, χάδι, φιλί… Νανούρισε το στα γόνατά σου και σκύβε κάπου – κάπου να αφουγκρασθής το χτυποκάρδι του. Κι αν μέσα στον ανήσυχό του ύπνο με θυμηθή κι εμένα, κι αν μέσα στο παραμίλημά του ακούσης να φωνάξη το όνομά μου, αγκάλιασε το για μένα γλυκά – γλυκά, χωρίς να το ξυπνήσης, για να του μείνη η ψευδαίσθηση, ότι εκείνη που το γέννησε, εκείνη που σπαρταρά στη θύμησή του, είναι κοντά του πάντα. Είσαι γυναίκα και ξέρω, πως με νοιώθεις απόλυτα. Γι αυτό δεν γράφω περισσότερα. Τα δάκρυα τρέχουν ποτάμι απ’ τα μάτια μου και οι λυγμοί με πνίγουν. Αφήνω το μικρό μου το παιδί στις στοργικές φροντίδες σου και περι¬μένω να του δώσης τη δυνατότητα να ζήση για το καλό της Μάννας του, για το καλό της Μάννας μας Ελλάδας. Κι εμείς οι δυο μαννάδες θα ευγνωμονούμε πάντα την αθάνατη Ελληνίδα, την τιμημένη γυναίκα».
Η ευγνωμονούσα Μάννα της Καλαμαριάς
Υπογραφή
(Θεσσαλονίκη, Μάρτιος 1942)
Μιχ. Μεταλλείδης

«Σε μια τραγική στιγμή, έρχεται στο φως ένα γράμμα ποιητικό, που δίνει μια λύτρωση, συγκίνηση και βοηθάει στην επιχείρηση της διάσωσης παιδιών, στα χρόνια της κατοχής του 1942», αναφέρει η ιστορικός Ελένη Ιωαννίδου.

Οι απόγονοι των ανάδοχων οικογενειών
Οι απόγονοι αυτών των οικογενειών νιώθουν περηφάνια για τους παππούδες και γονείς τους. Η Δέσποινα Σπυριδοπούλου από τη Σεβάστια Σκύδρας, γράφει στη σελίδα του ΙΑΠΕ: «Παρ’ όλη τη φτώχεια τους και τον μεγάλο αριθμό παιδιών που είχαν συγκριτικά με σήμερα δεν δίστασαν να απλώσουν το χέρι στον συνάνθρωπό τους. Δυστυχώς δεν ζουν σήμερα οι παππούδες μας, ώστε να έχουμε περισσότερες πληροφορίες».

Ενώ η Ευδοξία Γρηγοριάδου συμπληρώνει: «Ένα από τα παιδιά αυτά, φιλοξενήθηκε στο σπίτι της μητέρας μου… Δυστυχώς δεν ζει η μητέρα μου, που κράτησε οικογενειακούς δεσμούς χρονιά μετά, με το αγόρι που φιλοξένησαν τότε. Προσφυγές οι ίδιοι, που δεν ξέχασαν τι σημαίνει η λέξη αλληλεγγύη».

Ιστορική έρευνα σε εξέλιξη

Η εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στις 30 Μαρτίου, στην Καλαμαριά, αποτέλεσε την πρώτη δημοσιοποίηση των πορισμάτων του ερευνητικού προγράμματος του ΙΑΠΕ και της Έδρας Ποντιακών Σπουδών, μετά από επισκέψεις στα χωριά και συλλογή αρχειακών τεκμηρίων και προφορικών μαρτυριών από τους ηλικιωμένους κατοίκους των χωριών, όσο και από άτομα που ως παιδιά είχαν βιώσει την εμπειρία της φιλοξενίας αυτής.

«Στο μέλλον, σε έναν χρόνο, σκοπεύουμε να εκδώσουμε ένα βιβλίο με αφηγήσεις και φωτογραφίες και ντοκουμέντα, που θα αποτελούν φόρο τιμής στους Έλληνες-προσφυγές και ντόπιους που έδειξαν την απόλυτη ανθρωπιά στα χρόνια του πολέμου» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η ιστορικός του ΙΑΠΕ, Μαρία Καζαντζίδου, και επισήμανε την αλληλεγγύη τον ντόπιων προς τους πρόσφυγες. «Ακούστηκε ότι σήμερα οι άνθρωποι αποξενώθηκαν… Θέλω να διαφωνήσω σε αυτό. Όλοι γνωρίζουμε την αλληλεγγύη που έδειξαν οι ελληνικές οικογένειες στη κρίση στα Βαλκάνια, πριν 20 χρόνια φιλοξένησαν στα σπίτια τους παιδιά, που κινδύνευαν από την πείνα αλλά και αδέσποτες σφαίρες. Σήμερα στην επικαιρότητα ήρθε και η αλληλέγγυα στάση των Ελλήνων προς τους προσφυγές από τη Μέση Ανατολή. Η σημερινή ελληνική φιλοξενία και η ζέστη αγκαλιά, θεραπεύει τις ψυχές ανθρώπων που ψάχνουν νέα πατρίδα».

ΑΠΕ-ΜΠΕ

Δημοφιλή άρθρα

Λαμπάκι λαδιού: Γιατί ανάβει και πώς να το διορθώσετε;

Δείτε γιατί ανάβει το λαμπάκι λαδιού στο αυτοκίνητό σας και βρείτε όλα όσα χρειάζεται να γνωρίζεται για να το διορθώσετε!

Οδηγός Πόλης: Εναλλακτικοί χώροι για παιδικά πάρτυ στη Θεσσαλονίκη

Αν αναζητάτε εναλλακτικούς χώρους για παιδικά πάρτυ στη Θεσσαλονίκη, διαβάστε τον οδηγό μας & κάντε τα πιο αξέχαστα πάρτυ γενεθλίων ή γιορτής!

Λεκάνη τουαλέτας: 5 Παράγοντες για τη σωστή επιλογή!

Δείτε πώς να επιλέξτε την ιδανική λεκάνη τουαλέτας για τον χώρο και τις ανάγκες σας!

5 + 1 Κοντινές Αποδράσεις από τη Θεσσαλονίκη

Έχεις ανάγκη ένα city break; Βρες 5 + 1 μοναδικές προτάσεις μια ανάσα από τη Θεσσαλονίκη!

10 + 1 Χριστουγεννιάτικα Δώρα για Άντρες: Τι δώρο να του πάρω;

Αναζητάς χριστουγεννιάτικα δώρα για άντρες, αλλά δυσκολεύεσαι να αποφασίσεις τι τελικά θα πάρεις; Tο αντρικό δώρο είναι μια κατηγορία από μόνο του, καθώς συνήθως...