Η μόνη εκπαίδευση που έχει νόημα είναι ακριβώς αυτή που σήμερα πολεμάει λυσσαλέα το τσούρμο των δεσποτάδων το οποίο κατρακυλάει με πάταγο στα ακροδεξιά του Ιερώνυμου, αποσταθεροποιώντας τον και αυτόν από την συνήθη ψυχραιμία και μετριοπάθειά του: η κοσμική εκπαίδευση προς την κατεύθυνση του κριτικού αναστοχασμού.
*Του Τριαντάφυλλου Τρανού
Παρά τις πρόσφατες θετικές εκπαιδευτικές εξελίξεις, η κρίση επηρεάζει ακόμη τους περισσότερους μαθητές-τριες αλλά και τις οικογένειές τους παγιδεύοντας τους στην μοιρολατρία. Τους οδηγεί στην ανησυχητική προοπτική της «ταύτισης με τον επιτιθέμενο», όπως όρισε η Άννα Φρόυντ το σύνδρομο της απάθειας που διαμόρφωσε καθοριστικά την καταστροφική «συνείδηση» των μαζών στην προπολεμική Γερμανία. Αυτό γίνεται φανερό σήμερα ίσως περισσότερο από οπουδήποτε αλλού στην απαθή σχέση προς τα ζώα. Η βιαιότητα, ο σαδισμός και η αδιαφορία απέναντι σε αυτά αποτελούν ηχηρό σήμα κινδύνου για τον διαρκή κίνδυνο που απειλεί και τη Δημοκρατία. Αν και η εξωπαιδαγωγική πραγματικότητα, το διαδίκτυο, η τηλεόραση και η οικογένεια βαραίνουν περισσότερο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας των μαθητών, το σχολείο παραμένει πάντα ο προνομιακός τόπος για κάθε ουσιαστικό παιδαγωγικό εγχείρημα.
Το δημόσιο σχολείο, το πιο εκτεταμένο από όλα τα καθολικά κοινωνικά αγαθά και ταυτόχρονα το πιο πολύτιμο εργαλείο κοινωνικής συνοχής, δείχνει να αντιστέκεται ικανοποιητικά προς το παρόν στην γενικότερη συντηρητική στροφή, μέρος της οποίας είναι τόσο ο Μητσοτάκης και οι 15 θέσεις του για την Παιδεία, όσο και ο Λοβέρδος με τη βιοηθική του και ο Γαβόσης αλλά και ο Αμβρόσιος. Και τούτο παρά την επίθεση που δέχεται από τους όμοιούς τους εδώ και δεκαετίες και παρά τη βασανιστική καθημερινότητα που βιώνουν εκεί τόσο οι εκπαιδευτικοί όσο και οι μαθητές μέσα σε ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον ετερόνομο και ξένο ως προς τα ταλέντα και τις πραγματικές ανάγκες τους αλλά και ως προς την επαφή τους με τη φύση.
Η άμεση επισήμανση και η διδασκαλία των συνεπειών του μοιραίου κινδύνου που αποτελεί ο φασισμός όπως και κάθε είδους ολοκληρωτισμός αλλά και ο σφετερισμός των δικαιωμάτων των ζώων, των παιδιών και των προσφύγων δεν είναι απλώς τυπικό δικαίωμα και αυτονόητη υποχρέωση των εκπαιδευτικών και του σχολείου. Η ουσιαστική αντιρατσιστική εκπαίδευση αλλά και η προγραμματική εκπαιδευτική στροφή σε ένα κίνημα εκπαιδευτικού διαφωτισμού που συντελείται σήμερα μετά χιλίων εμποδίων, αποτελούν την πρώτη εκπαιδευτική προτεραιότητα και πρέπει να δοθεί αγώνας και από τους εκπαιδευτικούς και τα σωματεία τους ώστε καθιερωθεί θεσμικά η διαρκής μέριμνα προς αυτή την κατεύθυνση.
Η πρωταρχική απαίτηση από όλη την εκπαίδευση, έγραφε το 1960 ο Τέοντορ Αντόρνο στο κείμενό του «Η εκπαίδευση μετά το Άουσβιτς», είναι ότι το Άουσβιτς δε θα ξανασυμβεί ποτέ.
Κάθε συζήτηση γύρω από τα ιδεώδη της εκπαίδευσης είναι τετριμμένη, ξέπνοη και ανακόλουθη συγκρινόμενη με αυτό το κορυφαίο ιδεώδες: ποτέ ξανά Άουσβιτς! Υπήρξε, όπως υπήρξαν και οι απερίγραπτες ακρότητες των ναζί και των ντόπιων συνεργατών τους στον Χορτιάτη και στην κατεχόμενη Ελλάδα, ακριβώς η φρικαλέα βαρβαρότητα που από τη φύση της όλη η εκπαίδευση αντιμάχεται.
Οι ρίζες της σημερινής βαρβαρότητας έλκουν από τους ναζί την καταγωγή τους. Η ανανεωμένη σήμερα ακροδεξιά μανία έχει βάλει εξίσου στο στόχαστρό της όλους τους αδύναμους: μεταξύ αυτών τους πρόσφυγες, τα παιδιά και τα ζώα. Οι θολές καταβολές αυτής της βαριάς διαταραχής πρέπει να αναζητηθούν στους εκτελεστές, στην πολιτική τους παραπαιδεία και στην ψυχική τους ζωή και όχι στα θύματα που δολοφονούνται ή κακοποιούνται με ασήμαντα προσχήματα. Πρέπει όμως κανείς να γνωρίζει πλέον καλά τους μηχανισμούς που καθιστούν τους ανθρώπους ικανούς για τέτοιες πράξεις και να μοχθήσει διαφωτίζοντας την κοινή συνείδηση γύρω από αυτούς τους μηχανισμούς ώστε να αποτρέψει τους ανθρώπους από το να γίνουν ξανά έτσι.
Όλες οι προσωπικότητες, ακόμη και αυτές που προκαλούν αργότερα βαναυσότητες, σχηματίζονται στην πρώτη παιδική ηλικία. Η εκπαίδευση που επιζητά να αποτρέψει τη βαρβαρότητα πρέπει να επικεντρωθεί εκεί.
Ένα μοτίβο που έχει επιβεβαιωθεί μέσα από όλη την ιστορία των καταδιώξεων και των εκτελέσεων είναι αυτό της μανίας εναντίον των αδυνάμων, η οποία επιλέγει ως στόχους της εκείνους που θεωρούνται αφενός κοινωνικά ανίσχυροι και την ίδια στιγμή –δίκαια ή άδικα- ευτυχείς: Οι Ρομά, οι Εβραίοι, οι πρόσφυγες, τα ζώα, οι υπέρβαροι και τα παιδιά εντάσσονται διαχρονικά σε αυτή τη κατηγορία. Όταν μιλά κανείς σήμερα για την ευκταία δημοκρατική εκπαίδευση τότε εννοεί δύο περιοχές υψηλής προτεραιότητας: πρώτα την εκπαίδευση των παιδιών ειδικά στην πρώιμη παιδική ηλικία∙ έπειτα τον γενικότερο διαφωτισμό ο οποίος παρέχει ένα διανοητικό, πολιτισμικό και κοινωνικό κλίμα μέσα στο οποίο μια επανεμφάνιση της ναζιστικής βαρβαρότητας και των νεοελληνικών παραλλαγών της δεν θα είναι πλέον πιθανή.
Ο Τριαντάφυλλος Τρανός είναι εκπαιδευτικός
