Η λεγόμενη αστική δημοκρατία έλειπε από τούτα τα χώματα για εννιά ολόκληρα χρόνια. Δικτατορία Μεταξά, Κατοχή. Ήθελε, όπως πάντα γίνεται, να ανακτήσει τα κεκτημένα, που κεκτημένα της δεν ήταν αλλά έτσι πίστευε. Την εποχή που μια γενιά ανέβαινε στα βουνά και χτυπιόταν κατάστηθα με τους Γερμανούς και τα τάγματα ασφαλείας, όλος αυτός ο κόσμος που μετά την απελευθέρωση θέλησε να κάτσει στις ίδιες καρέκλες, αδιαφορώντας για τον αν του ανήκουν αυτές, είχε πάει στο Κάιρο, στο Λίβανο.
Πάντως, εδώ, στη φωτιά, στο χαλασμό, δεν ήταν. Κανείς δεν τους αντάμωσε. Ούτε στον Φαρδύκαμπο, μήτε στην Πυρσόγιαννη, ούτε στην Κοκκινιά και την Καισαριανή. Τελευταίο τους χαρτί για να ξαναμπούν στη ζωή ενός τόπου για τον οποίο δεν σπατάλησαν ούτε μια ντουφεκιά, η προστάτιδα πλέον δύναμη Μ. Βρετανία που από τον Γοργοπόταμο ακόμη, ετοίμαζε στρατό για να χτυπήσει το ΕΑΜικό κίνημα. Και είχε κάθε “νόμιμο” δικαίωμα να το κάνει μιας και στο τσιγαρόχαρτο από το πακέτο του Στάλιν πάνω στο οποίο μοιράστηκε ο κόσμος, η Ελλάδα έμπαινε υπό τη δικαιοδοσία της.
Σύμμαχοι λοιπόν της αστικής δημοκρατίας οι Άγγλοι αλλά δεν έφταναν. Χρειαζόταν ένας μηχανισμός που θα ήξερε καλά πως παίζεται στην Ελλάδα ο πόλεμος κατά των κομμουνιστών.
Δοσίλογοι, ταγματασφαλίτες, μπουραντάδες, ΧΙΤΕΣ, ΠΑΟτζιδες, άλλαξαν στολή το πρωινό της 3ης Δεκέμβρης του 1944. Έβγαλαν τις γερμανικές χλαίνες, φόρεσαν εγγλέζικες και πατριώτες πια, χτύπησαν άοπλο κόσμο από τα παράθυρα των ανακτόρων. Τα Δεκεμβριανά, ξεκινούν….
Στις 12 Οκτώβρη 1944 η αδούλωτη Αθήνα και μαζί της όλη η Ελλάδα υποδεχόταν θριαμβευτικά τα νικηφόρα τμήματα του ΕΛΑΣ. Ο ελληνικός λαός, σύσσωμος, γιόρταζε χαρούμενα, ειρηνικά και περήφανα την πολυπόθητη λευτεριά του, έτοιμος να αρχίσει την οικοδόμηση της λευτερωμένης Ελλάδας, στήνοντας τους δημοκρατικούς θεσμούς της αυτοδιοίκησης και της λαϊκής δικαιοσύνης. Πόσοι άραγε γνώριζαν πως στα τέλη Αυγούστου 1944 ο Τσόρτσιλ έγραφε: “Εξαιρετική μου επιθυμία είναι να ενσκήψουμε εξ ουρανού, για να προλάβουμε το ΕΑΜ, χωρίς να δημιουργήσουμε κρίση”. Ελάχιστοι. Ή μάλλον, αυτοί που έπρεπε να γνωρίζουν για να ετοιμάσουν το έδαφος της σύγκρουσης. Και πράγματι, στις 14 Οκτώβρη του 44, μόλις ένα 24ωρο μετά την αποχώρηση των Γερμανών από την Αθήνα, ‘Αγγλοι αλεξιπτωτιστές πέφτουν στα Μέγαρα και στη συνέχεια μπαίνουν στη λευτερωμένη από τον ΕΛΑΣ Αθήνα. Ο λαός τους υποδέχεται με ενθουσιασμό σαν συμμάχους, με συνθήματα υπέρ του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ και ζητούν να τιμωρηθούν οι προδότες – συνεργάτες των Γερμανών και Ιταλών φασιστών. Μπορεί μια στιγμή να δηλώνει το τι θα ακολουθήσει? Το μεθύσι της χαράς, έπεσε σαν πέπλο στα μάτια του λαού. Κι όμως η πρώτη σημαδιακή πρόκληση που θα έφερνε την προσχεδιασμένη στα χαλκεία του Καΐρου σύγκρουση, στάθηκε η εμφάνιση, στις 18 Οχτώβρη, του πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου σε ανοιχτό αυτοκίνητο. Πλάι του δεν ήταν μήτε ο Βελουχιώτης, μήτε ο Στέφανος Σαράφης. Ο εγλέζος στρατηγός Σκόμπι ήταν.
Ενα χρόνο αργότερα, σε κάποιο γεύμα ο Παπανδρέου δήλωνε: “ήλπιζεν ο κομμουνισμός – και αυτή υπήρξε η αυταπάτη του – ότι ήτο δυνατόν ημείς να παριστάνωμεν την κυβέρνηση και εκείνος να διαθέτει την πραγματική δύναμη…
Το πρωί της Κυριακής 3 Δεκεμβρίου του 1944 ο Ριζοσπάστης κυκλοφόρησε έχοντας στην κορυφή της πρώτης του σελίδας το κάλεσμα του ΕΑΜ για το μεγάλο συλλαλητήριο που θα γινόταν εκείνη τη μέρα.
«Όλοι σήμερα στις 11 στο συλλαλητήριο του ΕΑΜ στο Σύνταγμα- Κάτω η κυβέρνηση του εμφυλίου πολέμου! Εμπρός για κυβέρνηση ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗΣ Εθνικής Ενότητας!»,ήταν οι πρώτες τυπωμένες φράσεις της εφημερίδας, που έπεφταν αμέσως στα μάτια του αναγνώστη.
Στη δεύτερη σελίδα, υπό τον τίτλο «Αποφάσεις της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ» ο αναγνώστης μπορούσε να διάβαζε εν συντομία το πολιτικό στίγμα των ημερών.
«Απηχώντας τη γενική απαίτηση του ελληνικού λαού να προστατευθούν οι ελευθερίες του, να εξασφαλιστεί η ομαλή δημοκρατική εξέλιξη της χώρας, να συλληφθούν όλοι οι προδότες και οι δοσίλογοι, να πέσει η κυβέρνηση του εμφυλίου πολέμου και να σχηματιστεί κυβέρνηση πραγματικής εθνικής ενότητας, η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ σε έκτακτη χθεσινοβραδινή συνεδρίασή της πήρε τις πιο κάτω αποφάσεις: 1. Να απευθύνει έκκληση στις Κυβερνήσεις των Συμμάχων Μ. Βρεττανίας, Σοβιετικής Ένωσης και Αμερικής. 2. Να οργανωθεί παλλαϊκή συγκέντρωση στην πλατεία Συντάγματος σήμερα στις 11 το πρωί όπου θα μιλήσουν εκπρόσωποι των Εαμικών κομμάτων. 3. Να οργανωθεί και να κηρυχθεί παλλαϊκή απεργία για τη Δευτέρα 4 Δεκέμβρη. 4. Να ανασυγκροτηθεί η Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ».
Ειδικά για την τελευταία απόφαση, στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας, υπό τον τίτλο«Ανασυγκροτήθηκε η ΚΕ του ΕΛΑΣ», υπήρχε η εξής είδηση: «Στη χθεσινή της συνεδρίαση η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ αποφάσισε την ανασυγκρότηση της Κεντρικής Επιτροπής του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (ΕΛΑΣ). Η Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ ανέλαβε την ανώτατη διοίκηση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ και της Εθνικής Πολιτοφυλακής ολόκληρης της χώρας».
Χωρίς αμφιβολία τα πράγματα ήσαν πάρα πολύ σοβαρά κι εκείνη την Κυριακή έμελλε να πάρουν έναν ποιοτικά διαφορετικό δρόμο. Μια μέρα πριν, είχε προκληθεί πολιτική κρίση στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του Γ. Παπανδρέου με κύρια αφορμή το στρατιωτικό ζήτημα που επικεντρωνόταν στην απαίτηση του αστικού πολιτικού κόσμου και των Εγγλέζων να διαλυθεί ο ΕΛΑΣ. Οι Εαμίτες υπουργοί είχαν όλοι τους παραιτηθεί και τίποτα δεν έδειχνε ότι θα ξαναγύριζαν στις θέσεις τους. Το ρήγμα ανάμεσα στον Εαμικό και στον αστικό πολιτικό κόσμο ήταν αρκετά βαθύ. Βαθύτερο δεν γινόταν.
Ο Δεκέμβρης του ’44 ασφαλώς δεν προέκυψε τυχαία. Και δεν θα συνέβαινε ποτέ χωρίς την αγγλική παρουσία στην Ελλάδα που- από μια συμμαχική απόβαση με το πρόσχημα της απελευθέρωσης της χώρας- μετατράπηκε σε δεύτερη κατοχή. Για να κατανοήσουμε καλύτερα τον Δεκέμβρη οφείλουμε να πάμε λίγο πιο πίσω στον ιστορικό χρόνο και να ξετυλίξουμε το κουβάρι, ξεκινώντας από το ιστορικό εκείνο σημείο που ταυτίζεται με την εδραίωση της αγγλικής παρουσίας στις ελληνικές υποθέσεις.
Στις 5 Ιούλη 1943 αποφασίζεται η υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο εγγλέζικο στρατηγείο της Μ. Ανατολής. Στο διάστημα 17 έως 20 Μάη 1944 συνήλθε στη Βηρυτό σύσκεψη των ελληνικών πολιτικών δυνάμεων και εθνικοαπελευθερωτικών οργανώσεων, που έμεινε στην ιστορία ως «Συνέδριο του Λιβάνου». Στο συνέδριο συμμετείχαν το ΕΑΜ και η ΠΕΕΑ, που είχε στα χέρια της πραγματική εξουσία κι από την άλλη ήταν η κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου που δεν είχε κανένα στήριγμα στην Ελλάδα και το λαό της. Ηταν κυβέρνηση που είχε συγκροτηθεί στη Μέση Ανατολή, από τα τμήματα της άρχουσας τάξης που είχαν μεταβεί στην περιοχή μετά την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα εγκαταλείποντας το λαό. Βεβαίως, συμμετείχαν και ο ΕΔΕΣ και η ΕΚΚΑ, επίσης χωρίς σημαντικό λαϊκό έρεισμα στην Ελλάδα.
Με τη διοργάνωση του Συνεδρίου, η άρχουσα τάξη της Ελλάδας και οι Αγγλοι επιχειρούσαν να προλάβουν τις εξελίξεις στη χώρα, να φρενάρουν δηλαδή τη διαγραφόμενη πορεία προς μια μεταπολεμική λαοκρατούμενη Ελλάδα.
Από την άλλη, το ΕΑΜικό κίνημα πήρε μέρος στο συνέδριο, γιατί όπως έλεγε η ηγεσία του ΕΑΜ και η ΠΕΕΑ ευελπιστούσαν στην επίτευξη μιας ευρύτατης εθνικής ενότητας, την οποία θεωρούσαν αναγκαία, για την πιο πλατιά συγκέντρωση δυνάμεων για το οριστικό διώξιμο του κατακτητή από την Ελλάδα. Ας μην ξεχνάμε ότι οι Αγγλοι θεωρούνταν σύμμαχοι στον αντιχιτλερικό αγώνα και συμμετείχαν στον αντιχιτλερικό συνασπισμό. Βεβαίως, δεν έπαυαν να είναι μεγάλη ιμπεριαλιστική δύναμη. Αλλά αυτό φαίνεται να μπήκε σε δεύτερη μοίρα από το ΕΑΜικό κίνημα. Το ίδιο και ο αστικός κόσμος, η φύση του και οι επιδιώξεις του.
Στο συνέδριο έγιναν φανερές οι επιδιώξεις της άρχουσας τάξης. Ο Γ. Παπανδρέου ανέφερε τα εξής: «Κόλασις είναι σήμερον η κατάστασις της Πατρίδος μας… Σφάζουν οι Γερμανοί. Σφάζουν τα Τάγματα Ασφαλείας. Σφάζουν και οι Αντάρται. Σφάζουν και καίουν… Η ευθύνη του ΕΑΜ είναι ότι δεν απέβλεψε μόνον εις τον απελευθερωτικόν αγώνα, αλλά ηθέλησε να προετοιμάση την μεταπολεμικήν δυναμικήν του επικράτησιν… Με την τρομοκρατικήν αυτήν δράσιν του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ εδημιουργήθη δυστυχώς το ψυχολογικόν κλίμα, το οποίον επέτρεψεν εις τους Γερμανούς να επιτύχουν εις το τρίτον έτος της δουλείας ό,τι δεν είχαν κατορθώσει κατά τα δύο πρώτα έτη – την κατασκευήν των Ταγμάτων Ασφαλείας…». Ετσι εξίσωνε το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ με τους κατακτητές και τους ταγματασφαλίτες.
Η λύση που πρότεινε ο Παπανδρέου, για να εκλείψουν όσα περιέγραφε και για να επιτευχθεί η περιβόητη εθνική ενότητα, ήταν να διαλυθεί ο ΕΛΑΣ.
Στις 2 Σεπτέμβρη του 1944, έναν περίπου μήνα πριν την απελευθέρωση της Αθήνας, το ΕΑΜ προσχώρησε στην κυβέρνηση «Εθνικής Ενότητας» του Γ. Παπανδρέου. Πολιτικό πρόγραμμα της κυβέρνησης αποτελεί το «Εθνικόν Συμβόλαιον του Λιβάνου», το οποίο άνοιγε το δρόμο για την εγκατάσταση της εξουσίας της αστικής τάξης στην Ελλάδα. Η εξέλιξη αυτή ήταν μια απαράδεκτη υποχώρηση του ΕΑΜ απέναντι στον αστικό κόσμο, που δεν είχε κάνει το παραμικρό για την απελευθέρωση της χώρας, αλλά και απέναντι στην Αγγλία που κατάφερνε, για άλλη μια φορά, να προωθήσει τα ιμπεριαλιστικά της σχέδια στην Ελλάδα και τη Μεσόγειο.
Το ΚΚΕ αποδέχτηκε τη Συμφωνία του Λιβάνου, στη συνεδρίαση της ΚΕ του που έγινε στις 2-3 Αυγούστου του 1944, περιορίζοντας το όλο πρόβλημα στο ζήτημα της αντικατάστασης του Γ. Παπανδρέου, αποδεχόμενο ουσιαστικά ανάλογη πρόταση του Αλ. Σβώλου, προέδρου της ΠΕΕΑ.
Ετσι, οι ηγεσίες του ΚΚΕ και του ΕΑΜ είχαν μπει στη δίνη μιας σειράς απαράδεκτων υποχωρήσεων, απέναντι στην ντόπια ολιγαρχία και τους Αγγλους, που συνεχίστηκε με την υπογραφή της Συμφωνίας της Καζέρτας στις 26 Σεπτέμβρη 1944.
Στις 5 Νοέμβρη ο Γ. Παπανδρέου, ύστερα από υπόδειξη του Σκόμπι – και χωρίς καμιά συνεννόηση με το Υπουργικό Συμβούλιο – ανακοινώνει στον Τύπο ότι ο ΕΛΑΣ και ο ΕΔΕΣ θα διαλυθούν στις 10 Δεκέμβρη. Ανακοινώνει επίσης ότι την 1η του Δεκέμβρη θα διαλυθεί η Εθνική Πολιτοφυλακή του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Στις 10 Νοέμβρη 1944 η ορεινή ταξιαρχία που έχει φτάσει στην Ελλάδα παρελαύνει στους δρόμους της Αθήνας. Η αποστολή της – όπως την καθόρισε ο Τσόρτσιλ με τηλεγράφημά του στο Βρετανό υπουργό Εξωτερικών Ιντεν, – είναι να μην διστάσει «ν’ ανοίξει πυρ αν αυτό είναι απαραίτητο», ενάντια στο λαϊκό κίνημα. Στις 19 Νοέμβρη 1944 πραγματοποιείται η μεγαλειώδης συγκέντρωση στην Αθήνα για τα 26 χρόνια του ΚΚΕ και τρεις μέρες μετά ο Σκόμπι καλεί τους υπουργούς της Αριστεράς, Σβώλο και Πορφυρογένη τους κάνει παρατήρηση για τα υψηλά ημερομίσθια που καθόρισε ο Πορφυρογένης για τους εργάτες και υπάλληλους. Τους ζητάει επίσης μέσα σε 24 ώρες να κάνουν δήλωση ότι «αποκηρύττουν τη χρήση βίας». Οι δύο υπουργοί αρνούνται Την ίδια μέρα ο Παπανδρέου μονογράφει απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου – στην οποία συμφωνούν ΕΑΜ και ΚΚΕ – για διάλυση του ΕΛΑΣ, του ΕΔΕΣ, της Ορεινής Ταξιαρχίας, του Ιερού Λόχου και όλων των εθελοντικών σωμάτων ως τις 10 Δεκέμβρη και δημιουργία εθνικού στρατού. Στη συνέχεια ο Παπανδρέου υπαναχωρεί με το επιχείρημα ότι δε δέχονται οι Αγγλοι τη διάλυση της Ορεινής Ταξιαρχίας. Το ΕΑΜ και το ΚΚΕ συνεχίζουν την προσπάθεια για συμβιβασμό.
27 Νοέμβρη 1944: Επιτυγχάνεται συμφωνία στο στρατιωτικό ζήτημα η οποία προβλέπει τα εξής: Θα καταρτιστεί τμήμα εθνικού στρατού, με ενιαία διοίκηση, από την Ορεινή Ταξιαρχία, τον Ιερό Λόχο, τμήματα του ΕΔΕΣ και μία ταξιαρχία των δυνάμεων του ΕΛΑΣ, «έχουσα δύναμιν ίσην προς το άθροισμα των άνω δυνάμεων και με ίσον οπλισμόν».
28 Νοέμβρη 1944: Ο Παπανδρέου υπαναχωρεί εκτελώντας διαταγές των Αγγλων. Ανακοινώνει στον Τύπο αλλοιωμένη τη συμφωνία. Σύμφωνα με την ανακοίνωση Παπανδρέου το τμήμα στρατού που θα σχηματιστεί δεν προβλέπεται να έχει ενιαία διοίκηση. Επίσης δίνεται η δυνατότητα στον ΕΔΕΣ να έχει ίση δύναμη μ’ αυτή του ΕΛΑΣ, ξέχωρα από τις δυνάμεις της Ορεινής Ταξιαρχίας και του Ιερού Λόχου. Το ΚΚΕ ύστερα απ’ αυτό επαναφέρει την πρόταση για αποστράτευση όλων – Ορεινής Ταξιαρχίας, Ιερού Λόχου και ανταρτών – κάτι που και ο Παπανδρέου θεωρούσε λογικό, αλλά αδύνατο, λόγω της άρνησης των Άγγλων.
30 Νοέμβρη 1944: Ο Παπανδρέου βγάζει διαταγή που καθορίζει τις ημερομηνίες διάλυσης του ΕΛΑΣ και της πολιτοφυλακής, χωρίς να έχει λυθεί μαζί με τους υπουργούς της Αριστεράς το πρόβλημα των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας.
1 Δεκέμβρη 1944: Ο Σκόμπι κοινοποιεί στον ΕΛΑΣ προκήρυξη, που καθόριζε ημερομηνία έναρξης της αποστράτευσης των ανταρτικών δυνάμεων τη 10η του Δεκέμβρη. Ταυτόχρονα ο Γ. Παπανδρέου συγκαλούσε την κυβέρνηση, εν αγνοία των υπουργών του ΕΑΜ, κι αποφάσιζε την άμεση διάλυση της Εθνικής Πολιτοφυλακής σε πολλές περιφέρειες της χώρας.
Οι ΕΑΜίτες υπουργοί παραιτούνται σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη διαταγή μονομερούς αφοπλισμού του ΕΛΑΣ και το ΕΑΜ καλεί σε ειρηνικό συλλαλητήριο για το πρωί της 3ης Δεκεμβρίου.
Κυριακή, 3 Δεκεμβρίου 1944
Γύρω στις 10 και 45’ π. μ. η πλατεία Συντάγματος και οι γύρω δρόμοι έχουν πλημμυρίσει από τις χιλιάδες λαού που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα του ΕΑΜ. Μπροστά στον Άγνωστο Στρατιώτη έχουν συγκεντρωθεί λαϊκές επιτροπές, διοικήσεις σωματείων και στελέχη του λαϊκού κινήματος γιατί προγραμματιστεί ν’ αρχίσει η εκδήλωση με κατάθεση στεφάνων στη μνήμη εκείνων που θυσίασαν τη ζωή τους για τη λευτεριά και την ανεξαρτησία».
Όμως, τίποτα απ’ όλα αυτά δεν έμελλε να πραγματοποιηθεί.
Η κυβέρνηση Παπανδρέου, που αρχικά είχε δώσει την άδεια να γίνει το συλλαλητήριο, τα μεσάνυχτα 2 προς 3 Δεκεμβρίου την ανακάλεσε με την πρόφαση πως το συλλαλητήριο ήταν η απαρχή «σειράς επαναστατικών πράξεων αι οποίαι απέβλεπαν εις κατάλυσιν του κράτους». Επρόκειτο για μια σαφή πρόκληση σε βάρος του ΕΑΜικού κινήματος που εκδηλωνόταν στο παρα πέντε του συλλαλητηρίου για να προκαλέσει, το λιγότερο, όξυνση και πιθανότατα για να δικαιολογήσει όλα όσα επακολούθησαν.
Στις 11 π.μ. το πλήθος στην πλατεία Συντάγματος και τους γύρω δρόμους όλο και πύκνωνε τις γραμμές του με σημαίες, λάβαρα και πλακάτ, με τις προκηρύξεις και τα φέιγ- βολάν να πέφτουν βροχή. Τα συνθήματα “όχι άλλη κατοχή”, “Παπανδρέου παραιτήσου” κυριαρχούσαν σ’ όλα τα χείλη.
Απέναντι στο λαό που διαδήλωνε ήσαν οι αστυνομικοί που είχαν οχυρωθεί στην είσοδο του κτηρίου, στην ταράτσα και στα παράθυρα της Αστυνομικής Διεύθυνσης που βρισκόταν στη συμβολή των οδών Πανεπιστημίου και Βασιλίσσης Σοφίας (τότε Κηφισίας), στη ταράτσα των Παλιών Ανακτόρων(Βουλή) και στο απέναντι του κτηρίου πεζοδρόμιο, προς την πλευρά του Αγνώστου Στρατιώτη. Επίσης στους γύρω από την πλατεία δρόμους υπήρχαν αγγλικά άρματα μάχης.
Οι πρώτες συγκρούσεις και αψιμαχίες των διαδηλωτών με την αστυνομία εκδηλώθηκαν όταν το πλήθος έφτανε, από τους γύρω δρόμους, στα σημεία των προσέγγισής της πλατείας Συντάγματος κι εμποδιζόταν να εισχωρήσει από τις αστυνομικές δυνάμεις. Ξαφνικά, χωρίς να υπάρχει ορατός λόγος, από τα παράθυρα της Αστυνομικής Διεύθυνσης και από τα άλλα σημεία οχύρωσης των αστυνομικών άρχισαν να πέφτουν πυροβολισμοί.
Γράφει η Μέλπω Αξιώτη:
«Δίπλα απ’ τα’ ανάκτορα αστυνομικοί και φασίστες εκείνη τη στιγμή μας πυροβολούν στο ψαχνό. Κορίτσια τότε δείχνουν τα στήθεια τους και φωνάζουν: βαράτε εδώ! Είμαστε άοπλοι! Και οι φασίστες τα βαρούν… Οι νεκροί πέφτουν τώρα γύρω- τριγύρω μας ένας- ένας χάμω, σα σπουργίτια. Οι ξένοι ανταποκριτές στέκουν εκστατικοί. Ένας Αμερικανός με στολή χυμά κι αρπάζει πιστόλι αστυνομικού που ήταν έτοιμο ν’ ανάψει. Άλλος Αμερικανός πίσω από τανκ εγγλέζικο φωτογραφίζει το λάβαρο του ΕΑΜ που μούσκεψε σε σκοτωμένου το αίμα… Πολλοί από τους πόλισμαν πετούν τα όπλα τους στους διαδηλωτές και οι διαδηλωτές τους σηκώνουν στα χέρια. Οι Άγγλοι γύρω- γύρω και πάνω στα τανκς, στη ‘‘Μεγάλη Βρετάνια’’ στα πεζοδρόμια, ανάμεσα στο πλήθος, φλεγματικοί παντού και αξιοπρεπείς στέκουν και βλέπουν τη δολοφονία μας, πως θάστεκαν να βλέπουν ταινία κινηματογράφου. Στο τέλος- τέλος παίρνουν μέρος. Μαζεύουν με τα φορτηγά τους, τραυματισμένους και γερούς. Ήταν αυτοί οι πρώτοι όμηροι. Σε λίγες μέρες γίνηκαν χιλιάδες».
«Τις αλυσίδες ή τα όπλα»
Ο απολογισμός της δολοφονικής επίθεσης ήταν 21 νεκροί και 140 τραυματίες, γεγονός που δίκαια βάφτισε την 3η Δεκεμβρίου 1944 ως «Ματωμένη Κυριακή».
Την επομένη 4 Δεκεμβρίου ολόκληρη η Ελλάδα νεκρώθηκε από τη γενική απεργία που είχε κηρύξει το ΕΑΜ. Στην πρωτεύουσα ο λαός οδήγησε τα θύματά του στην τελευταία τους κατοικία. Στην κεφαλή της νεκρώσιμης πομπής ένα τεράστιο, που το κρατούσαν μαυροφορεμένες κοπέλες πανό έγραφε: «ΟΤΑΝ Ο ΛΑΟΣ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΤΗΣ ΤΥΡΑΝΝΙΑΣ, ΔΙΑΛΕΓΕΙ Ή ΤΙΣ ΑΛΥΣΙΔΕΣ Ή ΤΑ ΟΠΛΑ». Πράγματι ο λαός δεν θα αργούσε να διαλέξει.
Επιστρέφοντας από το νεκροταφείο τα πλήθη, δέχτηκαν ένοπλη επίθεση από τους Χίτες με τραγικό απολογισμό άλλους 100 νεκρούς και τραυματίες. Η συνέχεια ήταν πραγματική χιονοστιβάδα. Ο Σκόμπυ κήρυξε στρατιωτικό νόμο. Οι βρετανικές στρατιωτικές δυνάμεις κύκλωσαν και αφόπλισαν το 2ο Σύνταγμα της II μεραρχίας του ΕΛΑΣ. Κι ο ΕΛΑΣ άρχισε τις επιχειρήσεις κατά των Χιτών και των αστυνομικών τμημάτων της Αθήνας και του Πειραιά.
Στις 5 Δεκεμβρίου ο Σκόμπυ πήρε διαταγή από τον Τσώρτσιλ να συμπεριφέρεται σα να βρίσκεται σε κατεχόμενη πόλη. «Είσθε υπεύθυνος- έλεγε η διαταγή- για την τήρηση της τάξεως στην Αθήνα και πρέπει να εξουδετερώσετε ή να συντρίψετε όλες τις ομάδες του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, που θα πλησιάσουν προς την πόλη…Μη διστάζετε, πάντως, να ενεργείτε σαν να βρίσκεστε σε κατεχόμενη πόλη, όπου έχει ξεσπάσει τοπική εξέγερση».
Η αγγλική στρατιωτική επέμβαση στις ελληνικές υποθέσεις ήταν γεγονός κι απέναντι της μοιραία ξεδιπλώθηκε η λαϊκή αντίσταση, που κράτησε 33 ολόκληρες ημέρες. Ο λαός, ανάμεσα στις αλυσίδες και τα όπλα διάλεξε αυτό που ταίριαζε περισσότερο στο φρόνημα και την ιστορία του: τα όπλα.
Λαμπρές σελίδες
Στις 33 μέρες των μαχών της Αθήνας και του Πειραιά, το ΚΚΕ, το ΕΑΜ, ο ΕΛΑΣ έγραψαν λαμπρές σελίδες. Ο ηρωισμός, η αυτοθυσία έφτασαν στο επίπεδο που χαρακτηρίζει κάθε μαχόμενο λαϊκό κίνημα που έχει το δίκιο με το μέρος του. Δόθηκαν δεκάδες μάχες, αρκετές νικηφόρες. «Ολοι στις επάλξεις του αγώνα. Ολοι στα οδοφράγματα», ήταν το διάγγελμα της ΚΕ του ΕΛΑΣ.
Σε απόφαση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ γράφεται για τις μάχες στην περιοχή των προσφυγικών, αλλά και άλλων σημείων: «Καταλήφθηκαν ολοκληρωτικά οι φυλακές Αβέρωφ και πιάστηκαν 120 δοσίλογοι. Στην οδό Πειραιώς οι Αγγλοι επειδή ο λαός αχρήστευσε με ορύγματα ένα τανκ, έβαλλαν από την Ακρόπολη με το πυροβολικό και κατερείπωσαν τα γύρω σπίτια. Επίσης έβαλαν φωτιά και έκαψαν τη Λαχαναγορά. Σε όλες τις συνοικίες του Πειραιά και της Κοκκινιάς έχουν οργανωθεί ομάδες θανάτου με το σύνθημα: “Λευτεριά ή θάνατος”. Στις μάχες του Δεκέμβρη οι μαχητές του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ χρησιμοποίησαν μαζί με τον ένοπλο αγώνα και όλες τις μορφές πάλης, με διαδηλώσεις και συλλαλητήρια. Εστηναν οδοφράγματα, έκαναν σαμποτάζ. Ανοιγαν αντιαρματικές τάφρους, μετέφεραν τραυματίες και τρόφιμα. Συνολικά στις επιχειρήσεις του Δεκέμβρη πήραν μέρος 60.000 αγγλικού στρατού με 80 αεροπλάνα, 200 τανκ, πολλά πολυβόλα, ενώ μονάδες του αγγλικού στόλου κανονιοβολούσαν την πρωτεύουσα μαζί με 6.000 της ορεινής ταξιαρχίας, τις δυνάμεις της “Χ”, του ιερού λόχου της χωροφυλακής, καθώς και 12.000 ταγματασφαλίτες που εξοπλίστηκαν από την κυβέρνηση Παπανδρέου, αφού τους φόρεσαν άλλα ρούχα αντί τα γνωστά που φορούσαν κατά τη διάρκεια της Κατοχής.
Τις δυνάμεις τις αντιμετώπισαν τις πρώτες κρίσιμες μέρες το Α’ Σώμα Στρατού του ΕΛΑΣ με 6.500 άνδρες με ελαφρύ οπλισμό και 3.500 άνδρες της ΙΙ Μεραρχίας και ο λαός της Αθήνας και του Πειραιά που βρέθηκε επί ποδός πολέμου. Τους πολέμησε τετράγωνο το τετράγωνο, σπίτι το σπίτι. Κατά τα μέσα Δεκέμβρη, ο ΕΛΑΣ με ορμητικές επιθετικές ενέργειες περιόρισε τον αντίπαλο στο χώρο ανάμεσα στην Ομόνοια, στο Σύνταγμα και το Κολωνάκι, στη Σκομπία όπως την ονόμασε ο λαός. Δεν έγινε όμως δυνατόν να συγκεντρωθούν δυνάμεις του ΕΛΑΣ στο βασικό μέτωπο ενάντια στην κυβέρνηση, τα ένοπλα τμήματά της και τους Αγγλους στην Αθήνα και σε άλλες μεγάλες πόλεις σε όλη την Ελλάδα. Δεν υπήρχε τέτοιο σχέδιο και προετοιμασία με πανστρατιά.
Στην ένοπλη πάλη είναι αναγκαία η μεγάλη υπεροχή με συγκέντρωση δυνάμεων στο αποφασιστικό σημείο, π.χ. Αθήνα, και σε μεγάλες πόλεις, και την κατάλληλη στιγμή και με πανστρατιά, όπως λέγεται. Ομως, το Δεκέμβρη βασικές δυνάμεις του ΕΛΑΣ βρέθηκαν μακριά από την Αθήνα σε δευτερεύουσα αποστολή, πολεμώντας τον ΕΔΕΣ στην Ηπειρο.
Η ένοπλη πάλη από τη στιγμή που αρχίζει πρέπει να τραβήξει αποφασιστικά έως το τέλος. Να εξασφαλίζεται αιφνιδιασμός του εχθρού τη στιγμή που τα στρατεύματά του είναι σκόρπια, να διατηρείται η ηθική υπεροχή και με συνεχείς μικρές νίκες. Χρειάζεται αποφασιστικότητα, πέρασμα στην επίθεση και όχι μόνο άμυνα.
Το Κόμμα το Δεκέμβρη και το λαϊκό κίνημα δεν εξασφάλισαν τέτοιες προϋποθέσεις και σχέδιο. Η ένοπλη σύγκρουση δεν πήρε δηλαδή χαρακτηριστικά πάλης για την εξουσία. Ακόμα και στη διάρκειά της παρέμενε η θέση για κυβέρνηση εθνικής ενότητας και ομαλή δημοκρατική εξέλιξη.
Στις 5 Γενάρη 1945 άρχισε η υποχώρηση του ΕΛΑΣ και χιλιάδων αγωνιστών. Ακολούθησε η συμφωνία της Βάρκιζας που αφοπλίστηκε ο λαός.
Ήταν κείνο το πρωί, που είδαμε άνδρες δυο μέτρα μέχρι να πάνω, γιομάτοι μπαρούτι στα γένια και τις παλάμες, να κλαίνε, να κλαίνε σαν μικρά παιδιά….
