«Διακρίνουμε μία σημαντική διάχυση της κρίσης σε ολοένα και ευρύτερα κοινωνικά στρώματα» δήλωσε ο Συνήγορος του Πολίτη, Ανδρέας Ποττάκης στη συνέντευξη που παραχώρησε στη DailyThess με αφορμή την έκθεση της Ανεξάρτητης Αρχής για το 2016 που επέδωσε πριν λίγες μέρες στον πρόεδρο της Βουλής, Νίκο Βούτση (δείτε εδώ αναλυτικά την έκθεση).
Σύμφωνα με τον κ. Ποττάκη εξαιτίας αυτής της κατάστασης οι πολίτες, προερχόμενοι από όλο και περισσότερα στρώματα, βρίσκονται σε απόγνωση «και απευθύνονται στο Συνήγορο, γιατί γνωρίζουν, ότι εάν το αίτημά τους είναι βάσιμο και νόμιμο, υπάρχει μία εξαιρετικά υψηλή πιθανότητα να ικανοποιηθεί μέσω της διαμεσόλαβησής μας».
Στην ετήσια έκθεση του ο Συνήγορος του Πολίτη μίλησε για «ανθρωπιστική κρίση εν μέσω μιας ανθρωπιστικής κρίσης», αναφερόμενος στο μεταναστευτικό και προσφυγικό ζήτημα, μιας και πλέον η Ανεξάρτητη Αρχή ασχολείται και με τις επιστροφές αλλοδαπών. «Αυτό που θα πρέπει να αποφευχθεί είναι η ‘γκετοποίηση’ των υπηκόων τρίτων χωρών», τόνισε στη DailyThess ο κ. Ποττάκης, προσθέτοντας ότι «γι’ αυτό, θα πρέπει οι αρμόδιες αρχές να επικεντρωθούν στην επιτάχυνση των διαδικασιών εξέτασης των αιτημάτων ασύλου, με διαφάνεια και τήρηση της νομιμότητας, και των επιστροφών, αλλά και της διαμόρφωσης των κατάλληλων συνθηκών ενσωμάτωσης και ένταξης για τους αλλοδαπούς που θα κριθεί, ότι δικαιούνται άσυλο».
Μάλιστα, ο κ. Ποττάκης σημείωσε χαρακτηριστικά ότι το 40% πλέον των μετακινούμενων πληθυσμών είναι παιδιά. «Τη χρονιά που πέρασε, ο Συνήγορος άσκησε έντονη και επίμονη παρέμβαση προς τα συναρμόδια υπουργεία, προκειμένου να μην κρατούνται και να μην απελαύνονται ασυνόδευτοι ανήλικοι, να υπάρχει κατάλληλη μέριμνα για την ενημέρωσή τους, τη φιλοξενία τους σε κατάλληλους χώρους και την πρόσβαση σε διεθνή προστασία και σε όλα τα κατοχυρωμένα από το διεθνές και εθνικό δίκαιο δικαιώματά τους».
-Όλες οι πτυχές της κρίσης αποτυπώνονται στην ετήσια έκθεση σας. Έχει αλλάξει χαρακτηριστικά η κρίση μέσα στο 2016 σε σύγκριση με τις προηγούμενες χρονιές;
Σε ό,τι αφορά σε κακοδιοίκηση, η έκθεση αναδεικνύει τις συνήθεις εστίες των προβλημάτων: κοινωνική ασφάλιση και πρόνοια, φορολογικές αρχές, ΟΤΑ, πάροχοι υπηρεσιών κοινής ωφελείας, μεταφορές, χωροταξία και δόμηση. Θα μπορούσα, ωστόσο, να επισημάνω δύο βασικές πτυχές της κρίσης που διακρίναμε με ιδιαίτερη ένταση την περασμένη χρονιά και αποτυπώνουμε στην έκθεσή μας:
Πρώτον, οι παθογένειες της διοίκησης γίνονται ολοένα και πιο σύνθετες, με πολλαπλές μεταβλητές. Τούτο οφείλεται αφενός στην πραγματική αδυναμία των υπηρεσιών και δομών της διοίκησης να ανταποκριθούν, και γιατί λειτουργούν με μειωμένο προσωπικό, η συντριπτική πλειοψηφία τους, χωρίς παράλληλα να έχει λάβει χώρα κάποια σημαντική μεταρρύθμιση των δομών και των ακολουθούμενων διαδικασιών, και γιατί, όπως ακριβώς και οι πολίτες, δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν τις διαρκείς αλλαγές του θεσμικού πλαισίου, της νομοθεσίας, που καλούνται να εφαρμόσουν. Και αφετέρου, στην -άλλοτε προφασιζόμενη και άλλοτε πραγματική- δυσχέρειά τους να αναγνωρίσουν δίκαια, βάσιμα, εύλογα και νόμιμα, ασφαλώς, αιτήματα και δικαιώματα των πολιτών, λόγω αυστηρών και ανελαστικών στόχων που καλούνται να επιτύχουν στο πλαίσιο της ευρύτερης δημοσιονομικής προσαρμογής. Υπογραμμίζω, πάντως, ότι πολύ συχνά πρόκειται περί προφάσεων.
Δεύτερον, διακρίνουμε μία σημαντική διάχυση της κρίσης σε ολοένα και ευρύτερα κοινωνικά στρώματα. Βλέπουμε, ότι ακόμη και όσοι διατηρούσαν και μέχρι πρόσφατα ένα σχετικώς αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης, πλέον πλήττονται ευθέως από την κρίση και αδυνατούν να ανταποκριθούν και στις βασικότερες των αναγκών και των υποχρεώσεών τους.
-Γιατί θεωρείτε υπήρξε αύξηση στις αναφορές μέσα στην προηγούμενη χρονιά;
Ακριβώς γιατί υπάρχει διαρκώς μεγαλύτερη διάχυση της κρίσης στην κοινωνία. Μετά από σχεδόν δέκα χρόνια διαρκούς και διαδοχικής συμπίεσης των εισοδημάτων, αλλά και των δικαιωμάτων, οι πολίτες, προερχόμενοι από όλο και περισσότερα στρώματα, βρίσκονται σε απόγνωση. Και απευθύνονται στον Συνήγορο, γιατί γνωρίζουν, ότι εάν το αίτημά τους είναι βάσιμο και νόμιμο, υπάρχει μία εξαιρετικά υψηλή πιθανότητα να ικανοποιηθεί μέσω της διαμεσόλαβησής μας.
-Στην έκθεση σας διαπιστώσατε ότι οι υπηρεσίες κοινωνικής ασφάλισης και αλληλεγγύης, οι προνοιακές δομές και πολιτικές, οι φορολογικές αρχές, οι υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, βρέθηκαν για άλλη μια χρονιά στην πρώτη γραμμή του ενδιαφέροντος. Ποιοι φορείς είναι αυτοί που δεν συμμορφώνονται με τις υποδείξεις σας;
Παρά την αυξημένη αβελτηρία που διαπιστώνουμε, εξακολουθούμε να διατηρούμε εξαιρετικά υψηλά ποσοστά επιτυχούς επίλυσης των προβλημάτων για τα οποία καλούμαστε να διαμεσολαβήσουμε. Για το 2016, το ποσοστό αυτό ανήλθε στο 83% των βάσιμων αναφορών, των αιτημάτων για διαμεσολάβηση που λάβαμε. Η διοίκηση συμμορφώνεται σε αυτό το υψηλό ποσοστό, γιατί οι υποδείξεις μας είναι τεκμηριωμένες, στηρίζονται και υποδεικνύουν τη νομιμότητα, τη χρηστή διοίκηση. Δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που οι ίδιοι οι φορείς που παρουσιάζουν διοικητικές παθογένειες αναζητούν τη συνδρομή του Συνηγόρου, προσβλέπουν τις εισηγήσεις, επισημάνσεις και προτάσεις του για να επιτύχουν καλύτερη, ποιοτικότερη, αποτελεσματικότερη παροχή υπηρεσιών.
-Μιλήσατε για «ανθρωπιστική κρίση εν μέσω μιας ανθρωπιστικής κρίσης». Υπάρχει σωστή διαχείριση στο μεταναστευτικό και προσφυγικό ζήτημα από την κυβέρνηση δεδομένου ότι πλέον ασχολείστε και με τις επιστροφές αλλοδαπών; Τι πιστεύετε ότι πρέπει να γίνει;
Έχουμε ευρύτατη εμπλοκή στο μεταναστευτικό και προσφυγικό ζήτημα, τόσο στην διοικητική του διάσταση, τις διαδικασίες υποδοχής, ταυτοποίησης, παροχής ασύλου, όσο και στην ανθρωπιστική του, τις συνθήκες διαβίωσης των αλλοδαπών. Διενεργούμε τακτικές αυτοψίες σε όλους τους χώρους φιλοξενίας, τα λεγόμενα camps αλλά και τα hotpots στα νησιά του Αιγαίου. Κάνουμε ειδικές επισημάνσεις, τόσο για την βελτίωση των διοικητικών διαδικασιών, την επιτάχυνση για παράδειγμα των διαδικασιών εξέτασης αιτήσεων παροχής ασύλου αλλά και την βελτίωση της πρόσβασης των αλλοδαπών που σύμφωνα με το νόμο δικαιούνται άσυλο στις αρμόδιες υπηρεσίες, όσο και για την εξασφάλιση ανθρώπινων συνθηκών διαβίωσης, με ιδιαίτερη μέριμνα για τις ευπαθείς ομάδες, τα άτομα με ειδικές ανάγκες, τους ανήλικους, τα ασυνόδευτα παιδιά. Έχουμε επισημάνει, ότι είναι αναγκαία για όλες τις προσωρινές δομές φιλοξενίας η λήψη μέτρων, ώστε να διασφαλίζονται κατά τρόπο ενιαίο τα στοιχειώδη αγαθά και υπηρεσίες για όλους, δηλαδή κατάλληλη στέγη, σίτιση, πόσιμο νερό, βασικά είδη ένδυσης και ιατρική περίθαλψη με τη διασφάλιση τακτικών ιατρικών επισκέψεων από τις οικείες υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. Έχουμε επίσης, διαπιστώσει σε πολλές περιπτώσεις έλλειψη συντονισμού των συναρμόδιων υπηρεσιών. Παρακολουθούμε, επίσης, τις επιχειρήσεις επιστροφών αλλοδαπών, αλλά και επανεισδοχών, σε εφαρμογή της κοινής δήλωσης των κρατών μελών της ΕΕ και της Τουρκίας.
Σε σύγκριση με το 2015, όπου η πολιτεία κλήθηκε να αντιμετωπίσει μία έκρηξη των ροών υπηκόων τρίτων χωρών, την περασμένη χρονιά οι αρμόδιες υπηρεσίες είχαν να διαχειριστούν μία διαφορετική κατάσταση, με μετρήσιμες και σταθερές ροές. Η αποτίμηση στην ετήσια έκθεσή μας για το 2016 της κατάστασης και της ανταπόκρισης των αρμοδίων δημόσιων υπηρεσιών έλαβε υπ’ όψιν ακριβώς αυτή τη διαφοροποίηση του φαινομένου. Αυτό που θα πρέπει να αποφευχθεί είναι η ‘γκετοποίηση’ των υπηκόων τρίτων χωρών. Μια τέτοια εξέλιξη θα είχε δυσμενείς επιπτώσεις, ευρύτερα κοινωνικές και μεσο-μακροπρόθεσμες. Γι’ αυτό, θα πρέπει οι αρμόδιες αρχές να επικεντρωθούν στην επιτάχυνση των διαδικασιών εξέτασης των αιτημάτων ασύλου, με διαφάνεια και τήρηση της νομιμότητας, και των επιστροφών, αλλά και της διαμόρφωσης των κατάλληλων συνθηκών ενσωμάτωσης και ένταξης για τους αλλοδαπούς που θα κριθεί, ότι δικαιούνται άσυλο.
-Έχετε ειδική αρμοδιότητα στον τομέα της προάσπισης των δικαιωμάτων των παιδιών και των ανηλίκων. Ποια προβλήματα εντοπίζετε σε αυτόν τον τομέα και τι θεωρείτε ότι πρέπει να γίνει;
Το 2016 οι ενέργειες του Συνηγόρου για την προαγωγή των δικαιωμάτων του παιδιού εστίασαν κατά κύριο λόγο σε τρία πεδία, επιδιώκοντας την ενίσχυση του δημοκρατικού χαρακτήρα του σχολείου, εστιάζοντας ιδιαίτερα στην προώθηση των διαδικασιών που δίνουν τη δυνατότητα σε μαθητές να εκφράζουν τη γνώμη τους, να συζητούν, να συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων και να αναλαμβάνουν ευθύνες, τη βελτίωση του νομοθετικού και διοικητικού πλαισίου της παιδικής προστασίας, σε συνδυασμό με την επιμόρφωση επαγγελματιών και εθελοντών που ασχολούνται με τα παιδιά και την παρακολούθηση εκ του σύνεγγυς του προσφυγικού ζητήματος και τη διατύπωση προτάσεων για την προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών που μετακινούνται.
Να σημειώσουμε, ότι το 40% πλέον των μετακινούμενων πληθυσμών είναι παιδιά. Τη χρονιά που πέρασε, ο Συνήγορος άσκησε έντονη και επίμονη παρέμβαση προς τα συναρμόδια υπουργεία, προκειμένου να μην κρατούνται και να μην απελαύνονται ασυνόδευτοι ανήλικοι, να υπάρχει κατάλληλη μέριμνα για την ενημέρωσή τους, τη φιλοξενία τους σε κατάλληλους χώρους και την πρόσβαση σε διεθνή προστασία και σε όλα τα κατοχυρωμένα από το διεθνές και εθνικό δίκαιο δικαιώματά τους. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην ανάγκη δημιουργίας ασφαλών χώρων προσωρινής και εποπτευόμενης φιλοξενίας, στους οποίους να παραπέμπονται τα παιδιά μέχρι να βρεθεί εξειδικευμένη δομή, θέμα για το οποίο υπήρξε συνεργασία και με την Εισαγγελέα Αρείου Πάγου, καθώς και στην εγγραφή παιδιών προσφύγων στα σχολεία, τονίζοντας την υποχρέωση της πολιτείας να προχωρήσει στις αναγκαίες διαδικασίες για ομαλότερη ένταξη, με τη δημιουργία τάξεων υποδοχής.
