«Ζ – Φανταστικό Ντοκιμαντέρ Ενός Εγκλήματος» πενήντα χρόνια μετά την πρώτη του έκδοση

Επανακυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Gutenberg, στα τέλη του 2016, με αφορμή τη συμπλήρωση πενήντα ετών από την πρώτη του έκδοση, το 1966, ένα μυθιστόρημα-σταθμός της ελληνικής λογοτεχνίας, ένα πολύτιμο πολιτικό ντοκουμέντο, το «Ζ» του Βασίλη Βασιλικού.
Στον δύσπιστο που μπορεί να αναρωτηθεί αν πράγματι χρειαζόμαστε ακόμη μια επανέκδοση του «Ζ», απαντούν οι πρόσφατες παρουσιάσεις του βιβλίου στον ελληνικό Τύπο, και μάλιστα σε διαφορετικών και ποικίλων αποχρώσεων ΜΜΕ: «σημείο αναφοράς στη λογοτεχνική και κινηματογραφική ιστορία σε διεθνές επίπεδο· διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο στην ευαισθητοποίηση της παγκόσμιας κοινής γνώμης σχετικά με τη δικτατορία των συνταγματαρχών στην Ελλάδα, χωρίς να χάνει την οικουμενική του διάσταση ως καταγγελία της κατάχρησης εξουσίας» (Αυγή), «εξακολουθεί να είναι ένα μοντέρνο, πρωτοποριακό και ανατρεπτικό βιβλίο που μοιάζει σαν να γράφτηκε σήμερα [….] μέσα από το βιβλίο αναδύεται το μετεμφυλιακό παρακράτος σε όλες του τις πτυχές: από τις γειτονιές και τα στέκια των τραμπούκων ως τα γραφεία των ανώτατων αξιωματικών της χωροφυλακής» (Βήμα), «μια «επετειακή, υπομνηματισμένη, ανεπίληπτη η έκδοση – το Ζ εξακολουθεί να διαβάζεται, να συζητιέται, να εμπνέει» (LIFO), «εξακολουθεί να διαβάζεται και να προκαλεί διάλογο γιατί είναι ένα μυθιστόρημα τολμηρό, όχι μόνο για την επιλογή του θέματός του αλλά και για τον τρόπο γραφής του» (περιοδικό Ανοιχτή Βιβλιοθήκη, τεύχος 5) και σύμφωνα με την εφημερίδα Guardian ένα από τα 1.000 μυθιστορήματα που “όλοι πρέπει απαραιτήτως να διαβάσουν”.
Ο Βασίλης Βασιλικός άρχισε να ασχολείται με το “Ζ” εν θερμώ, αμέσως μετά τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, τον Μάιο του 1963. Συγκέντρωσε όλα τα στοιχεία και το προανακριτικό υλικό, αλλά η έκδοση του βιβλίου καθυστερούσε λόγω των αμφιβολιών του για το πώς πρέπει να χειριστεί συγγραφικά το θέμα. Το έναυσμα για την ολοκλήρωση του έργου ήταν το “Εν ψυχρώ”, το διάσημο πια “non-fiction novel” του Τρούμαν Καπότε, αλλά και, όπως εξηγεί στο επίμετρο του βιβλίου η Γ. Φαρίνου-Μαλαματίρη, τα θεωρητικά κείμενα του Ζαν Πωλ Σαρτρ που καλούσαν τους συγγραφείς σε κοινωνική στράτευση.
Το “Ζ” πρωτοεκδόθηκε τον Νοέμβριο του 1966, ενώ η δίκη για την υπόθεση Λαμπράκη συνεχιζόταν, προκαλώντας αίσθηση όχι μόνο λόγω του θέματός του αλλά και του πρωτοποριακού τρόπου γραφής του. Η χούντα το απαγόρευσε· η φήμη του στο εξωτερικό εκτοξεύτηκε, ειδικά αφότου ο Γαβράς μετέφερε ένα τμήμα του, σε σενάριο Χόρχε Σεμπρούν, στον κινηματογράφο.
Μέχρι σήμερα το “Ζ” έχει εκδοθεί σε 22 γλώσσες, ενώ εξακολουθεί να γοητεύει με την πλοκή του και τα λυρικά του κομμάτια, να εντυπωσιάζει με την τόλμη του στην αποκάλυψη των παρακρατικών κυκλωμάτων και της εκκόλαψης εγκληματικών οργανώσεων. Η εύλογη σύνδεσή του, τέλος, με σύγχρονα γεγονότα προσφέρει διαρκώς τη δυνατότητα νέων σηματοδοτήσεων.