Από τα μέσα Απριλίου το hotspot της Κω, το οποίο βρίσκεται σε έναν λόφο στο χωριό Πυλί 15 χιλιόμετρα έξω από την πόλη, είναι υπερπλήρες ενώ ο αριθμός των μεταφορών ευάλωτων προσφύγων από το νησί στην ενδοχώρα σε σύγκριση με τα υπόλοιπα νησιά είναι σημαντικά μικρότερος, δημιουργώντας μία αφόρητη κατάσταση εγκλωβισμού των προσφύγων. Μέλη της Υποστήριξης Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA) επισκέφθηκαν το νησί πρόσφατα, μίλησαν με πρόσφυγες] που διαμένουν στο hotspot και επισκέφθηκαν το χώρο γύρω από αυτό. Οι εικόνες και μαρτυρίες που παρατίθενται εδώ αναδεικνύουν μία ανείπωτη κρίση συνθηκών υποδοχής.
To hotspot της Κω δημιουργήθηκε σε ένα πρώην στρατόπεδο στο χωριό Πυλί παρά τις έντονες διαμαρτυρίες κατοίκων της περιοχής και ξεκίνησε την λειτουργία του τον Μάρτιο του 2016 μετά την έναρξη της εφαρμογής της τοξικής «συμφωνίας» Ε.Ε –Τουρκίας.
O σοβαρός υπερπληθυσμός έχει οδηγήσει τις αρχές να χρησιμοποιούν το προαναχωρησιακό κέντρο κράτησης (ΠΡΟΚΕΚΑ) και ως χώρο διαμονής -υπό περιορισμό ελευθερίας- αιτούντων άσυλο συμπεριλαμβανομένων ευάλωτων ατόμων, γυναικών και οικογενειών.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, η πλειοψηφία των αιτούντων άσυλο προέρχεται από τη Συρία, τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, την Παλαιστίνη και το Ιράκ, ενώ το ποσοστό των παιδιών ανέρχεται σε 27% επί του συνολικού πληθυσμού. Τα στοιχεία αυτά αναδεικνύουν ότι παρά την αντίθετη και αβάσιμη ρητορική που επικρατεί, το προφίλ της πλειονότητας των νεοεισερχόμενων είναι προσφυγικό, καθώς προέρχονται από χώρες με υψηλό ποσοστό αναγνωρισιμότητας.
- Συνολικός πληθυσμός προσφύγων και μεταναστών στο νησί έως την 28 Οκτωβρίου 2019: 4.235
- Συνολικός πληθυσμός προσφύγων και μεταναστών στο hotspot έως την 28 Οκτωβρίου 2019: 3.734 σε χώρο με επίσημη χωρητικότητα για 816 άτομα
- Συνολικός αριθμός κρατουμένων στο Προαναχωρησιακό κέντρο κράτησης έως την 28 Οκτωβρίου 2019: 325 σε χώρο με επίσημη χωρητικότητα για 474 άτομα
«Ζούμε σαν ποντίκια»
Έξω από το hotspot βρίσκονται δύο μεγάλα εγκαταλελειμμένα κτίρια, τα οποία για να τα προσεγγίσει κανείς πρέπει να περάσει μέσα από μπάζα, σκουπίδια και ένα «ρυάκι» από λύματα. Η RSA συνάντησε πρόσφυγες που ζουν εκεί, οι οποίοι/ες περιέγραψαν τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης τους. «Ζούμε εδώ σαν τα ποντίκια. Ψάχνουμε να βρούμε χαρτόκουτα και καλάμια για να φτιάξουμε ένα μέρος να κοιμηθούμε. Το βράδυ δεν έχει φως. Ψάχνεις να βρεις ελεύθερο χώρο ανάμεσα στους άλλους, ακουμπάς το σώμα σου και προσπαθείς να κοιμηθείς», λέει ένα αγγλόφωνος άνδρας από το Καμερούν, ο οποίος ζει εδώ και δύο μήνες σε ένα από τα εγκαταλελειμμένα κτίρια. Πρόκειται για ένα ενιαίο χώρο γεμάτο τρύπες στους τοίχους και μία φθαρμένη οροφή με σκουριασμένα σίδερα.
Δωμάτια από χαρτόκουτα
Μέσα σε αυτό το άκρως επικίνδυνο σκηνικό έχουν βρει καταφύγιο αφρικανοί πρόσφυγες, άνδρες και γυναίκες. Εκεί έχουν φτιάξει μία παραγκούπολη με μεγάλα δωμάτια από χαρτόκουτα το ένα δίπλα στο άλλο στα οποία δεν μπορείς να ξεχωρίσεις την είσοδο.
Όπως αναφέρουν πρόσφυγες που κοιμούνται σε αυτό το χώρο, πέφτουν διαρκώς τσιμέντα και σοβάδες από την οροφή. Μια ευάλωτη γυναίκα πρόσφυγας από την Αφρική, μας περιέγραψε τον δικαιολογημένο φόβο της ότι οι συνθήκες κάτω από τις οποίες ζει, την εκθέτουν σε περαιτέρω κινδύνους. «Η αστυνομία μας είπε πηγαίνετε να βρείτε κάπου να κοιμηθείτε, το hotspot δεν έχει χώρο. Φοβάμαι εδώ ανάμεσα σε τόσους άντρες, καθώς δεν έχει ρεύμα και είναι σκοτεινά την νύχτα. Αλλά τι να κάνω; Δεν υπήρχε χώρος για εμένα μέσα».
Μία κουβέρτα για τον καθένα
Ανάλογη είναι η κατάσταση που βιώνουν οικογένειες Αφγανών που ζουν σε δωμάτια στο άλλο εγκαταλελειμμένο κτίριο, λίγα μέτρα πιο μακριά. «Όταν πηγαίνουμε τα παιδιά στο γιατρό, μας γράφει φάρμακα και μας λέει να τα αγοράσουμε μόνοι μας. Δεν μας έχει βοηθήσει κανείς. Μόλις φτάσαμε μας έδωσαν μόνο μία κουβέρτα στον καθένα. Οι γυναίκες δεν έχουμε καν τα βασικά είδη προσωπικής υγιεινής», λέει μία νεαρή Αφγανή που βρίσκεται μαζί με την κόρη της και τον άνδρα της στο χώρο αυτό εδώ και ένα μήνα. «Μας δίνουν ενάμιση λίτρο νερό την ημέρα και σχεδόν κάθε μέρα μακαρόνια ή πατάτες», λέει ένας νεαρός Αφγανός.
Αναφερόμενο τραύμα από δάγκωμα φιδιού
Στο χώρο αυτό συναντήσαμε πρόσφυγες που παραπονούνται ακόμη και για φίδια που φτάνουν μέσα στους χώρους στους οποίους κοιμούνται. Πολλοί προσπαθούν να κλείσουν τις τρύπες στα εγκαταλελειμμένα κτίρια με πέτρες προκειμένου να αποτρέψουν την είσοδο ερπετών αλλά και να προστατευτούν από το κρύο. «Κλείνουμε τις τρύπες, αλλά είναι αδύνατο να προστατευτούμε, αυτό το κτίριο καταρρέει, είναι πραγματικά επικίνδυνο», λέει ένας άνδρας από το Αφγανιστάν.
Τουαλέτες έξω από το hotspot δεν υπάρχουν ενώ για το ντους χρησιμοποιείται από άνδρες, γυναίκες και παιδιά μια τσιμεντένια γούρνα και ένα λάστιχο σε ένα από τα κοντινά τα χωράφια. Εκεί μαζεύουν νερό με κουβάδες και το μεταφέρουν στα παραπήγματά τους. Στο δρόμο που οδηγεί στο λόφο στον οποίο βρίσκεται το hotspot, πρόσφυγες μεταφέρουν στους ώμους τους στρώματα που έχουν βρει στα σκουπίδια, προκειμένου να τα βάλουν μέσα στις σκηνές και τα παραπήγματά τους.
Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, κατόπιν αιτήματος της Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης, έγινε δωρεά 200 σκηνών στο hotspot. Οι Αρχές δεν έχουν όμως βρει ακόμη έναν κατάλληλο χώρο για να τις εγκαταστήσουν.
Αφόρητες οι συνθήκες εντός του hotspot
Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει στην πραγματικότητα προστατευόμενη ζώνη (safe zone) για τα ασυνόδευτα ανήλικα, παρά το γεγονός ότι υπάρχει χώρος που είχε σχεδιαστεί για αυτό, καθώς στο συγκεκριμένο χώρο φαίνεται να έχουν εγκατασταθεί οικογένειες σε σκηνές της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. O χώρος δεν είναι εντελώς προστατευόμενος και σύμφωνα με αναφορές μπορούν να εισέρχονται και ενήλικες, οι οποίοι χρησιμοποιούν και τις εγκαταστάσεις υγιεινής στο χώρο αυτό.
Λόγω της υπερπληρότητας στο hotspot έχουν στηθεί καταλύματα σχεδόν σε κάθε σημείο όπου υπήρχε ελεύθερος χώρος, ενώ σημαντικά προβλήματα υπάρχουν σύμφωνα με τις μαρτυρίες με την ηλεκτροδότηση, την παροχή νερού, την αποχέτευση και την καθαριότητα.
Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα ενός Σύριου πρόσφυγα με τον γιό του που κοιμούνται σε ένα μικρό κτίσμα κοντά στην είσοδο του hotspot. «Βρήκα δυο στρώματα στα σκουπίδια. Μέσα ήταν τόσο βρώμικα και τόσο ανυπόφορη η μυρωδιά που δεν άντεχα. Υπέφερα από δερματικά προβλήματα και εγώ και το παιδί», λέει. Δεκάδες άλλοι πρόσφυγες κοιμούνται σε πάρκα και δρόμους στο κέντρο της πόλης και εξαρτώνται από την βοήθεια ομάδων αλληλεγγύης για να καλύψουν βασικές ανάγκες τους.
Αρκετοί από τους πρόσφυγες μας είπαν ότι αναζητούν τρόπους απασχόλησης ακόμα και αμισθί προκειμένου να φανούν χρήσιμοι. «Θέλω να κάνω κάτι, δεν μπορώ να κάθομαι χωρίς να κάνω τίποτα, τρελαίνομαι. Ξέρετε που μπορώ να βοηθήσω; Στο hotspot λένε δεν με χρειάζονται μπορώ να κάνω κάτι για την πόλη της Κω; Να καθαρίσω, να βοηθήσω κάπου;», ρωτάει ένας νεαρός Παλαιστίνιος.
Ελλιπής πρόσβαση σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη
Πρόσφυγες που ζουν μέσα στο hotspot αναφέρουν ότι υπάρχει ελλιπής έως ανύπαρκτη ιατρική βοήθεια. «Περιμένουμε στις ουρές και αν καταφέρουμε να φτάσουμε στον γιατρό μας λένε πιείτε νερό, πολύ νερό και καμιά φορά δίνουν παρακεταμόλη. Το βράδυ δεν υπάρχει γιατρός ούτε για τα επείγοντα. Αν κάποιος είναι άρρωστος ούτε ασθενοφόρο δεν φωνάζει η αστυνομία. Να πάρετε ταξί μας λένε. Προχθές ο φίλος μου ήταν άρρωστος με υψηλό πυρετό τηλεφωνήσαμε σε ταξί, αλλά επειδή δεν ερχόταν ως την είσοδο του hotspot τον κουβαλήσαμε πιο κάτω στο δρόμο για να μας πάρει το ταξί», λέει ένα νεαρός πρόσφυγας.
Συμφωνα με αναφορές, αυτή την στιγμή υπάρχει μόνο ένας γιατρός στο hotspot και ένας μόνο αραβόφωνος διερμηνέας ανάμεσα στο προσωπικό του ΕΟΔΥ, ενώ κατά την διάρκεια του καλοκαιριού λόγω του περιορισμένου προσωπικού του ΕΟΔΥ, υπήρχαν σοβαρές καθυστερήσεις στις ιατρικές εξετάσεις και στην αξιολόγηση της ευαλωτότητας. Γεγονός επίσης είναι ότι το νοσοκομείο της Κω είναι υποστελεχωμένο με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τον τοπικό πληθυσμό και τους πρόσφυγες που χρήζουν ιατρικής περίθαλψης.[4]
Η έλλειψη ΑΜΚΑ επιδείνωσε περισσότερο την κατάσταση όσων χρειάζονται φαρμακευτική αγωγή, καθώς πρέπει να καταβάλουν ολόκληρο το τίμημα για την αγορά τους. Το χρηματικό ποσό των 90 ευρώ που λαμβάνουν ως αιτούντες άσυλο από το πρόγραμμα οικονομικής βοήθειας (cash card), ιδίως όταν έχουν κάποιο πρόβλημα υγείας, δεν επαρκεί. Ενδεικτική είναι η μαρτυρία γυναίκας από την Αφρική που ζει σε ένα από τα εγκαταλελειμμένα κτίρια έξω από το hotspot. «Είναι επικίνδυνα, υποφέρουμε εδώ. Είναι δύσκολα με τις συνθήκες, με την υγεία μας. Αν πας στο νοσοκομείο δεν θα σου δώσουν φάρμακα. Θα στα συνταγογραφήσουν και θα πρέπει να τα αγοράσεις με δικά σου χρήματα», μας λέει.
Τα προβλήματα με την δωρεάν πρόσβαση στην δημόσια ιατροφαρμακευτική περίθαλψη για τους χιλιάδες νεοεισερχόμενους αιτούντες άσυλο αυξήθηκαν κατακόρυφα από τον Ιούλιο του 2019 λόγω της μη λειτουργίας του συστήματος της Κάρτας Υγείας Αλλοδαπού και την ανάκληση[5] από τον Υπουργό Εργασίας της εγκυκλίου για την απόδοση ΑΜΚΑ σε αιτούντες άσυλο καθώς το ζήτημα δεν έχει ρυθμιστεί μέχρι σήμερα.
Σε αυτές τις συνθήκες μεταφέρθηκαν την περασμένη εβδομάδα επιζώντες του ναυαγίου που προκλήθηκε από τον διεμβολισμό μιας βάρκας προσφύγων από σκάφος του Λιμενικού κοντά στην Κω με αποτέλεσμα να χάσει τη ζωή του ένα τρίχρονο αγόρι και να αγνοείται ένας άνδρας. Σύμφωνα με δημοσιεύματα, η 19 χρονη μητέρα του παιδιού λίγες ώρες μετά το ναυάγιο και ενώ ήταν ακόμα σε κατάσταση σοκ, βαρύτατου πένθους και εξάντλησης μεταφέρθηκε στο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης για να καταγραφεί.
Καταστολή και αστυνομική βία
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες τουλάχιστον τεσσάρων προσφύγων, οι διαμαρτυρίες τους αντιμετωπίζονται τις περισσότερες φορές με καταστολή, ενώ αναφορές υπάρχουν και για τη χρήση αστυνομικής βίας σε αυτές τις περιπτώσεις. «Όταν υπάρχει ένα πρόβλημα πάμε στην αστυνομία και λέμε κάντε κάτι, πρέπει να μας προστατέψετε. Μας λένε να φύγουμε και αν επιμένουμε αρχίζουν και φωνάζουν και εάν δεν φύγουμε μας χτυπάνε», λέει ένας ανήλικος Αφγανός ο οποίος ζει με την οικογένειά του μέσα στο hotspot. «Εάν διαμαρτυρηθείς, κανείς δεν σε ακούει. Είναι χάσιμο χρόνου και κινδυνεύεις να μπλέξεις», εξηγεί ένας 41 χρονος άνδρας την Αφρική, ο οποίος ζει εδώ και έξι μήνες σε ένα παράπηγμα από χαρτόκουτα μέσα στο hotspot. «Πριν από ένα μήνα όταν ξέσπασαν οι πρώτες βροχές υπήρχαν διαμαρτυρίες, αλλά χωρίς κανένα αποτέλεσμα εκτός του ότι παρενέβησαν τα ΜΑΤ», μας λένε.
Αγωνία για την έλευση του χειμώνα
Μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, καθώς αυτά έχουν επικεντρωθεί στην πολύ κρίσιμη κατάσταση στη Λέσβο και τη Σάμο, οι χιλιάδες πρόσφυγες που ζουν μέσα και έξω από το hotspot στο Πυλί, προσπαθούν αγωνιωδώς να εισακουστεί η φωνή τους για να προχωρήσουν οι διαδικασίες ασύλου τους και να λάβουν την απαραίτητη ιατρική και νομική στήριξη. Αγωνιούν για την έλευση του χειμώνα και την ασφάλεια τους, καθώς πολλοί από αυτούς ζουν σε πρόχειρα καταλύματα, χωρίς να υπάρχει ενημέρωση για τη στέγασή τους και τον τερματισμό του εγκλωβισμού που βιώνουν.
Η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA) καλεί για άλλη μια φορά τις ελληνικές αρχές να βάλουν τέλος στην τοξική συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας και να λάβουν επείγοντα μέτρα για την αντιμετώπιση της κρίσης συνθηκών υποδοχής και την παροχή στους αιτούντες διεθνούς προστασίας ασφαλών και αξιοπρεπών συνθηκών όπως ορίζει το Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο. Καλεί επίσης τα άλλα κράτη μέλη της ΕΕ να επιδείξουν αλληλεγγύη και να σταματήσουν τις επιστροφές αιτούντων άσυλο στην Ελλάδα καθώς ενέχεται σοβαρός κίνδυνος να εκτεθούν σε απαράδεκτες συνθήκες στα νησιά του Αιγαίου και την ενδοχώρα.
