Το πρόσφατο συνέδριο του SPD, με τη συμμετοχή 650 περίπου συνέδρων, ανέδειξε στη συμπροεδρία του κόμματος το ηγετικό δίδυμο που είχε νωρίτερα προκρίνει η πλειοψηφία του συνόλου των κομματικών μελών μέσα από μια διαδικασία εξ αποστάσεως ψηφοφορίας. Η προηγούμενη επικεφαλής του κόμματος, έχοντας θητεύσει στην ηγεσία για έναν περίπου χρόνο, είχε από εξαμήνου υποβάλει την παραίτησή της, αναλαμβάνοντας εμπράκτως την ευθύνη του μη ικανοποιητικού εκλογικού αποτελέσματος των Ευρωεκλογών του Μαΐου 2019.
Του Γιώργου Πινακίδη *
Η εκλογική αποδυνάμωση του κόμματος άνοιξε έναν γενικότερο προβληματισμό, στο πλαίσιο του οποίου τέθηκε και το ζήτημα της πολιτικής του διεύθυνσης, όχι όμως με όρους δραματικούς ή υπαρξιακούς. Η έξοδος από το πολιτικό τέλμα αναζητήθηκε και στην αλλαγή ηγεσίας, χωρίς αυτό να αποτελεί ανώμαλη, αλλά φυσιολογική μάλλον εξέλιξη.
Στο ίδιο συνέδριο ηττήθηκε το αντίπαλο σχήμα, στο οποίο μετείχε ο εν ενεργεία αντικαγκελάριος και υπουργός οικονομικών. Αυτό από μόνο του εμπεριείχε πολιτικό μήνυμα. Ένα κομματικό συνέδριο μπορεί να αποδοκιμάσει πολιτικά την ανώτατη, σε κυβερνητικό επίπεδο, εκπροσώπηση του κόμματος, θέτοντας εξ αντικειμένου επιφυλάξεις επί της ακολουθούμενης πολιτικής.
Ακόμη περισσότερο: η νέα ηγεσία εξελέγη εκφράζοντας μια κριτική άποψη για τη συμμετοχή του SPD στον κυβερνητικό συνασπισμό. Το ζήτημα της συγκυβέρνησης με τους χριστιανοδημοκράτες είχε καταστεί επίδικο ήδη μετά τις βουλευτικές εκλογές του 2017, όταν η κακή εκλογική επίδοση του κόμματος εξελήφθη ως εντολή απόρριψης μιας νέας συνεργασίας – παρότι τελικά οι σοσιαλδημοκράτες μετείχαν και στον επόμενο, νυν κυβερνητικό συνασπισμό. Το συνέδριο ενέκρινε μεν την παραμονή στη συγκυβέρνηση, αλλά υπό όρους. Ανεξαρτήτως αν οι όροι αυτοί μπορούν να οδηγήσουν σε μια αναθεώρηση της κυβερνητικής συμφωνίας, είναι βέβαιο ότι θα επηρεάσουν αποφασιστικά τόσο τις προγραμματικές επεξεργασίες εν όψει της καθόδου του κόμματος στις εκλογές του 2021, όσο βεβαίως και την προοπτική συμμετοχής του σε όποιον μετεκλογικό συνασπισμό εξουσίας.
- Η βούληση των κομματικών μελών
Άρα εδώ ένα αμιγώς κομματικό όργανο αμφισβητεί ευθέως πτυχές της κυβερνητικής πολιτικής και εγείρει ζήτημα επαναδιαπραγμάτευσης του κυβερνητικού συμβολαίου. Τα θέματα αυτά δεν αποφασίζονται σε κλειστά δωμάτια από αδιαφανή σχήματα και πάντως δεν αποφασίζονται μόνο από εκείνους που μετέχουν στη διαχείριση της εξουσίας, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η βούληση των κομματικών μελών. Η ίδια άλλωστε η κυβερνητική συμφωνία είχε τεθεί υπό την έγκριση κομματικών δημοψηφισμάτων που διενήργησαν οι βασικοί εταίροι του συνασπισμού.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το συνέδριο αποφάσισε επίσης τον ορισμό πέντε (αντί τριών μέχρι σήμερα) αντιπροέδρων, ώστε να υπάρχει μεγαλύτερη δυνατότητα εκπροσώπησης των υπαρκτών στο εσωτερικό του κόμματος μερίδων. Η διαφορετική σε σχέση με την κρατούσα άποψη δεν συνιστά «λάθος» ή «αποτυχία» της εσωτερικής πολιτικής ζύμωσης, αλλά αυτονόητη και ωφέλιμη έκβαση μιας ζωντανής κομματικής διεργασίας. Τυγχάνει όχι απλώς ανοχής και σεβασμού, αλλά θεσμικής αναγνώρισης.
Επί της ουσίας, το συνέδριο τάχθηκε υπέρ της αύξησης του κατώτατου ημερομισθίου, της κοινωνικοασφαλιστικής θωράκισης της παιδικής ηλικίας και της ενίσχυσης της θέσης των ανέργων. Διακηρύχθηκε εξάλλου η αντίθεση στο δόγμα των ισοσκελισμένων προϋπολογισμών που με συνέπεια ακολουθήθηκε τα τελευταία χρόνια και έχει πλέον και συνταγματική κατοχύρωση. Πρόκειται για ζήτημα κατ’ εξοχήν επίμαχο, ιδίως στην παρούσα συγκυρία, εν όψει της κάμψης της εξαγωγικής δραστηριότητας του γερμανικού βιομηχανικού κλάδου, η οποία δημιουργεί την ανάγκη αντισταθμιστικής τόνωσης της εσωτερικής ζήτησης.
Περισσότερο από το αν τα μέτρα αυτά σηματοδοτούν αλλαγή πλεύσης προς μια πιο αριστερή κατεύθυνση – δεδομένης και της πίεσης που δέχεται το κόμμα από τους Πράσινους -, σημασία έχει ότι το συνέδριο συζητάει πολιτικά και λαμβάνει αποφάσεις επί του πεδίου. Δεν ανακυκλώνεται σε ανούσιες και απολιτικές μάχες χαρακωμάτων, ούτε διεκπεραιώνεται διαδικαστικά. Ανοίγει θέματα, δεν τα συγκαλύπτει. Η συζήτηση δεν αναβάλλεται για πιο ήρεμους καιρούς, ούτε αποκόπτεται από ζητήματα πολιτικής και εκλογικής στρατηγικής. Συνδέεται ευθέως τόσο με την εφαρμοστέα πολιτική, όσο και με την καταλληλότητα της ηγεσίας να την υποστηρίξει. Η ατζέντα είναι ανοιχτή. Η συζήτηση έχει πρακτικό αποτέλεσμα.
- Η διαμόρφωση της κομματικής πολιτικής
Τι σημαίνουν όλα αυτά; Ότι η διαμόρφωση της κομματικής πολιτικής δεν είναι προϊόν διαβούλευσης μιας ελίτ κυβερνητικών ή κομματικών στελεχών, αλλά συλλογική απόφαση μιας βάσης που αποφασίζει δημοκρατικά. Σημαίνει επίσης ότι στα συνέδρια αξιολογούνται και κρίνονται οι πολιτικές και οι εκφραστές τους και χαράσσεται η πορεία για το μέλλον. Δεν αποτελούν οριακή στιγμή στη ζωή των κομμάτων, αλλά διαδικασία καταστατική, απολύτως συντεταγμένη, πολιτικά δε, εξόχως σημαντική.
Μπόρεσε η θεσμική λειτουργία να λύσει τα προβλήματα του SPD και να ανακόψει την μείωση της εκλογικής του επιρροής; Η απάντηση είναι μάλλον αρνητική, αλλά δεν είναι αυτό το κρίσιμο ερώτημα. Για τη συρρίκνωση των ποσοστών δεν ευθύνονται ασφαλώς τα συνέδρια, αλλά η ουσία (ή, ενδεχομένως, η απουσία) των πολιτικών. Είτε ενοχοποιείται η κυβερνητική συμπόρευση με τους χριστιανοδημοκράτες είτε, ακόμη, και η μακρινή, σοσιαλδημοκρατικής έμπνευσης, «Ατζέντα 2010», το συνέδριο είναι πάντως ο προνομιακός τόπος αμφισβήτησης, αναστοχασμού, αλλά και εκπόνησης νέων πολιτικών θέσεων, προσαρμοσμένων στις απαιτήσεις της εποχής.
Όλα αυτά προϋποθέτουν βέβαια ένα κομματικό σύστημα που λειτουργεί με εντελώς διαφορετικούς όρους σε σχέση με το εγχώριο. Με ένα νομικό πλαίσιο πολύ πιο παρεμβατικό στην εσωτερική αυτονομία των κομμάτων, τουλάχιστον κατά το σκέλος της εσωτερικής λειτουργίας τους. Με αυστηρές κομματικές διαδικασίες, στο πλαίσιο των οποίων, για παράδειγμα, καταρτίζονται οι λίστες των υποψηφίων στις εκλογές. Και με δυνατότητα δικαστικού ελέγχου, σε ορισμένες περιπτώσεις, των διαδικασιών αυτών, ώστε να εκμηδενίζονται τα περιθώρια κομματικού αυταρχισμού ή αυθαιρεσίας. Με όλα όσα δηλαδή θα έπρεπε να θεωρούνται στοιχειώδεις προϋποθέσεις δημοκρατικής λειτουργίας και όχι θεσμικά είδη πολυτελείας.
*Ο Γιώργος Πινακίδης είναι δικηγόρος Θεσσαλονίκης
