«Ολοι ξέρουμε τι να κάνουμε, δεν ξέρουμε όμως πώς θα επανεκλεγούμε όταν το κάνουμε». Ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, τότε πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου, απηύθυνε αυτή τη δυσοίωνη προειδοποίηση το 2013. Πράγματι, τα προγράμματα λιτότητας που εφαρμόστηκαν μετά την κρίση ξεσήκωσαν μια λαϊκιστική θύελλα από την οποία το παλιό πολιτικό σύστημα ακόμη δεν έχει συνέλθει.
Ο κίνδυνος είναι τώρα η ιστορία να επαναληφθεί. Όπως θα έλεγε ο Γιούνκερ, οι πολιτικοί ξέρουν τι πρέπει να κάνουν για την κλιματική αλλαγή, αλλά πρέπει να προσέξουν τα Κίτρινα Γιλέκα.
Η επιτυχία των λαϊκιστικών κινημάτων που αποσταθεροποίησαν τα παλιά καθεστώτα της Ευρώπης οφείλεται στην άποψη, που είναι σε μεγάλο βαθμό ακριβής, ότι τα κατώτερα στρώματα πληρώνουν για τις ευθύνες των ελίτ. Συνέβη με την οικονομική κρίση, συμβαίνει τώρα και με την περιβαλλοντική κρίση.
Το φαινόμενο του θερμοκηπίου θα αναμορφώσει ριζικά με τον έναν ή τον άλλον τρόπο τις οικονομίες μας και τις κοινωνίες μας. Η κοινή γνώμη δεν θα επιτρέψει πλέον στους πολιτικούς να ξεφύγουν με μερικές κούφιες υποσχέσεις, λίγες ανεμογεννήτριες και φορολογικά κίνητρα για ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Οι φονικές πυρκαγιές στην Αυστραλία, η τήξη των πάγων στη Γροιλανδία και οι μεταβολές των μετεωρολογικών προτύπων έχουν αφοπλίσει ακόμη και πολλούς από τους αρνητές του κλίματος. Οι επιχειρήσεις δέχονται έντονες πιέσεις να πάρουν σοβαρά το φαινόμενο της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Και οι επενδυτές αρχίζουν να αποφεύγουν τη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων.
Οι συνέπειες είναι σοβαρές. Οι φορολογικοί κώδικες πρέπει να ξαναγραφτούν από την αρχή. Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να μετρούν και να μειώνουν τις εκπομπές τους σε κάθε σημείο της αλυσίδας παραγωγής. Σε λίγο καιρό, κάθε κυβέρνηση θα κρίνεται με βάση το ανθρακικό της αποτύπωμα.
Οι οδηγοί θα δυσκολευτούν όμως να πειστούν ότι οι μηχανές εσωτερικής καύσης φτάνουν στο τέλος τους – εκτός αν κάποιος εφεύρει μια φτηνή μπαταρία με αξιοπρεπή εμβέλεια. Η αλλαγή από τον άνθρακα, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο στη βιώσιμη ενέργεια θα απαιτήσει την εγκατάσταση εκατοντάδων εκατομμυρίων οικιακών συστημάτων θέρμανσης. Οι φτηνές πτήσεις θα εξαφανιστούν. Η στροφή από την κατανάλωση κρέατος σε προϊόντα με βάση τα φυτά δεν θα τύχει ενθουσιώδους υποστήριξης. Ούτε η αύξηση των φόρων που θα χρειαστεί για να χρηματοδοτηθούν οι δημόσιες μεταφορές και η μόνωση των κτιρίων.
Ο τρόπος για να γίνουν αποδεκτές αυτές οι αλλαγές είναι, για τους πολιτικούς, η μεταμφίεσή τους σε «πράσινες συμφωνίες». Αυτόν τον μήνα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε ένα πρόγραμμα ύψους ενός τρισεκατομμυρίου ευρώ για να επιτευχθεί ανθρακική ουδετερότητα μέχρι το 2050. Κανείς όμως δεν έχει σκεφτεί με ποιον τρόπο θα αντισταθμιστεί το κόστος αυτών των μετατροπών για τους καθημερινούς πολίτες. Αυτούς που αναγκάζονται να πάνε στη δουλειά τους με ρυπογόνα αυτοκίνητα. Αυτούς που δεν έχουν τα χρήματα για να αντικαταστήσουν τους καυστήρες ορυκτών καυσίμων. Κι εκείνους που στηρίζονται στις φτηνές πτήσεις για να κάνουν διακοπές.
Αυτοί είναι οι ψηφοφόροι στους οποίους απευθύνθηκε ο Τραμπ στο Νταβός. Οι περισσότεροι ζουν σε μικρές πόλεις και χωριά, μακριά από τις μεγάλες πόλεις όπου η βιωσιμότητα έχει γίνει μια λέξη της μόδας. Αν αμφιβάλλει κανείς για την οργή τους, αρκεί να δει τα Κίτρινα Γιλέκα στη Γαλλία.
Κι όμως υπάρχουν κάποιοι τρόποι για να καταλαγιάσει αυτή η οργή. Μια αρχή θα μπορούσε να γίνει με την επιδότηση των δημοσίων μεταφορών στις επαρχιακές πόλεις. Οι κυβερνήσεις μπορούν να επιδοτήσουν την αγορά οικολογικών αυτοκινήτων και την εγκατάσταση βιώσιμων συστημάτων θέρμανσης. Αλλά κι αυτό δεν φτάνει. Πολλοί ψηφοφόροι βλέπουν την πράσινη πολιτική μέσα από το πρίσμα που τη βλέπει κι ο Τραμπ. Στο μυαλό τους, τα κατώτερα στρώματα έχουν ήδη εξαπατηθεί. Το ερώτημα λοιπόν είναι αν οι φιλελεύθεροι είναι έτοιμοι να χρηματοδοτήσουν τις μεγάλες μεταφορές εισοδημάτων που θα προκαλέσει η απαλλαγή του πλανήτη από τον άνθρακα.
