Προς τα τέλη της δεκαετίας του ’70, το πλήθος των χωρίς δικαιώματα βοηθών και επιμελητών αναζητούσε επιτακτικά ρόλους στο Πανεπιστήμιο. Τότε, ο χώρος της Ανανεωτικής Αριστεράς συνέλαβε και προώθησε δυναμικά την ιδέα του ενιαίου φορέα διδασκόντων. Παρά τις λυσσώδεις αντιδράσεις και τον επαρχιωτισμό του τότε καθηγητικού κατεστημένου, η επίλυση του προβλήματος στις αρχές της δεκαετίας του 80 αποτέλεσε ιστορική τομή. Το τοπίο άλλαξε ριζικά.
Του Γιώργου Π. Στάμου*
Η ακαδημαϊκή κοινότητα ομογενοποιήθηκε θεσμικά, η διδακτική δραστηριότητα εμπλουτίστηκε και η έρευνα ενισχύθηκε σε μέγιστο βαθμό. Κοντολογίς, το Ελληνικό Πανεπιστήμιο βρήκε την οργανική του θέση στο πλαίσιο του παγκόσμιου χάρτη. Ένα ανάλογης ιστορικής σημασίας πρόβλημα που αφορά τη δημιουργία του Ενιαίου Χώρου Εκπαίδευσης και Έρευνας ανέδειξε η σημερινή κυβέρνηση με την βάσιμη προσδοκία ότι αυτό όχι μόνο θα επιλύσει ένα κρίσιμο κοινωνικό ζήτημα, αλλά και ότι θα εντάξει οργανικά το Πανεπιστήμιο στην νέα, μεταμνημονιακή και Ευρωπαϊκή συγκυρία. Μάλιστα, το ζήτημα αυτό κυριάρχησε στις συζητήσεις της τελευταίας Συνόδου Πρυτάνεων επιβεβαιώνοντας ότι αποτελεί πράγματι το κυρίαρχο εκπαιδευτικό αιτούμενο της εποχής.
Το ΥΠΕΠΘ έχει υιοθετήσει μια προσεκτική μέθοδο αλλαγής του χάρτη της Ανώτατης Εκπαίδευσης. Πρώτο βήμα αυτής της διαδικασίας είναι οι συγχωνεύσεις Πανεπιστημίων και ΤΕΙ και επομένως η άρση του διφυούς χαρακτήρα της Ανωτάτης Εκπαίδευσης και αυτό το προωθεί με υπομονή και άλλη τόση επιμονή. Η σχετική επιχειρηματολογία του ΥΠΕΠΘ εδράζεται σε τρεις κρίσιμες παραδοχές: α) θωρεί ως εκπαιδευτικά μη αποδεκτές τις διαφορές ποιότητας που χαρακτηρίζουν την ανώτατη εκπαίδευση και επιχειρεί να τις περιορίσει με την ποιοτική αναβάθμιση των Ιδρυμάτων στο σύνολό τους, β) θεωρεί ως κοινωνικά μη αποδεκτή τη διαίρεση του φοιτητικού σώματος σε ανώτερο και κατώτερο (σε ένα βαθμό η διαίρεση ισχύει και για το εκπαιδευτικό προσωπικό) και γ) θεωρεί ως αναπτυξιακά αλόγιστη σπατάλη τους περιορισμούς στην ερευνητική δραστηριότητα του προσωπικού των ΤΕΙ (απουσία υποψηφίων διδακτόρων και μεταδιδακτόρω)ν. Τα δύο τελευταία επιχειρεί να τα άρει μέσω διαδικασιών αναβάθμισης/συγχώνευσης διαφόρων Ιδρυμάτων ή Τμημάτων.
Είναι γεγονός ότι τα προβλήματα, οι διαιρέσεις και οι αντιπαλότητες ανάμεσα στα Πανεπιστήμια και τα Τεχνολογικά Ιδρύματα έχουν βαρύ ιστορικό. Αυτά εμφανίστηκαν πολύ γρήγορα μετά την ίδρυση των ΚΑΤΕ στην αρχή της δεκαετίας του ’70, οπότε και τυποποιήθηκε ο βραχίονας της Τεχνολογικής Εκπαίδευσης ως παράλληλος, αν και υποδεέστερος εκείνου της Πανεπιστημιακής. Τότε, και κατά έναν περίεργο τρόπο, από την Τεχνολογική Εκπαίδευση αφαιρέθηκε η ακαδημαϊκότητα η οποία και αποδόθηκε στη δικαιοδοσία των Πανεπιστημίων, ενώ η δραστηριότητα των ΚΑΤΕ περιορίστηκε στην πρακτική εκπαίδευση. Ο διαχωρισμός της ακαδημαϊκής γνώσης από την πρακτική εμπειρία, λειτούργησε εις βάρος και των δύο βραχιόνων και ως ένα είδος προπατορικού αμαρτήματος εξακολουθεί να ταλαιπωρεί την Ανώτατη Εκπαίδευση, παρόλο που στο μεταξύ, με τη μετεξέλιξη των ΚΑΤΕ πρώτα σε ΚΑΤΕΕ και αργότερα σε ΤΕΙ, πολλά Τμήματα καλλιέργησαν αυθόρμητα την ακαδημαϊκότητα.
Οι συνέπειες αυτών των διαιρέσεων έγιναν εμφανείς από την αρχή και εκφράστηκαν σε διάφορα επίπεδα. Στη συντριπτική τους πλειονότητα οι σχέσεις ανταλλαγής ανάμεσα στα Πανεπιστήμια και τα Τεχνολογικά Ιδρύματα υπήρξαν ασθενικές, ενώ αντίθετα, σε ορισμένα πεδία αναπτύχθηκαν σκληροί ανταγωνισμοί. Στην πράξη δημιουργήθηκε ένα διφυές εκπαιδευτικό σύστημα με δύο κατά τεκμήριο ανταγωνιζόμενους βραχίονες ενώ οι συνέργιες όπου κι αν έλαβαν χώρα υπήρξαν αναιμικές.
Ο ανταγωνισμός επέτεινε την αποξένωση των δύο κλάδων και λειτούργησε περισσότερο εις βάρος των τεχνολογικών ιδρυμάτων. Πρακτικά, και παρά την ποιοτική άνοδο που σημειώθηκε στον χώρο των ΤΕΙ, τόσο στο επίπεδο της διδασκαλίας όσο και σε εκείνο της έρευνας ― και μάλιστα υπό μη ευνοϊκές, αν όχι αντίξοες συνθήκες ―, στα μυαλά των ανθρώπων επιβιώνει η εικόνα ενός σχήματος με δύο οριστικά διαχωρισμένους και ιεραρχημένους βραχίονες, τον έναν ανώτερο και τον άλλον κατώτερο. Κατά τεκμήριο, τα πανεπιστήμια αντιμετωπίζονται ως ιδρύματα κύρους και ακαδημαϊκού προσανατολισμού, ενώ τα τεχνολογικά ιδρύματα ως κατάλληλα για την παροχή απλής τεχνικής κατάρτισης. Αυτή η διαφοροποίηση διαπερνά κάθετα και οριζόντια φοιτητές και προσωπικό. Τα Τεχνολογικά Ιδρύματα θεωρούνται καταφυγή των κακών εκείνων μαθητών που αδυνατούν να βρουν θέση στα πανεπιστήμια και το προσωπικό τους κατώτερης κατηγορίας σε σχέση με τους πανεπιστημιακούς συναδέλφους τους.
Αν στην παραπάνω δημόσια εικόνα προστεθούν οι τοπικοί ανταγωνισμοί, οι συνδικαλιστικές αγκυλώσεις, οι προσωπικές στρατηγικές και οι ατομικές φαντασιώσεις αντιλαμβάνεται κανείς ότι το κλίμα δεν ευνοεί τους σχεδιασμούς της πολιτείας. Η άρση του διφυούς χαρακτήρα της εκπαίδευσης αποτελεί μεν ισχυρότατο πολιτικό επιχείρημα, η εκφρασμένη διάθεση μεγέθυνσης των μικρότερων πανεπιστημίων και η επιδίωξη υπέρβασης των διαιρέσεων που επιδιώκουν τα ΤΕΙ βοηθούν πράγματι στη διαμόρφωση συνθηκών συναίνεσης, ωστόσο δεν αρκούν. Νομίζω ότι εκείνο που θα διασφάλιζε τον σίγουρο βηματισμό προς το μέλλον και θα συνιστούσε ένα αποτελεσματικό πλαίσιο συναινέσεων θα ήταν ο καινοτόμος χαρακτήρας των λύσεων που θα προτείνουν/υιοθετήσουν τα νέα Ιδρύματα στο δρόμο προς τις συγχωνεύσεις.
*Ο Γιώργος Στάμος είναι ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ και αν. πρόεδρος του Διεθνούς Πανεπιστημίου
