Ήταν η τελευταία μέρα του Σεπτέμβρη. Σωτήριον έτος 1991. Η Θεσσαλονίκη υποτίθεται ότι φορούσε τα καλά της για ένα ακόμα Φεστιβάλ Κινηματογράφου, το 32ο στη σειρά. Οι αίθουσες της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών και του παρακείμενου κινηματογράφου Αριστοτέλειον φιλοξενούσαν μια πολύ φτωχή σοδειά ταινιών. Μόλις 6 διεκδικούσαν το βραβείο καλύτερης ταινίας, ενώ άλλες 5 προβάλλονταν είτε εκτός συναγωνισμού είτε στο πληροφοριακό τμήμα.
Υπήρχαν δύο πολύ γερά χαρτιά. Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος απεικόνιζε “Το μετέωρο βήμα του πελαργού” και ο Παντελής Βούλγαρης μας θύμιζε τις “Ήσυχες μέρες του Αυγούστου”. Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, αμφότεροι δεν εντάσσονταν στο διαγωνιστικό πρόγραμμα.
Την εποχή εκείνη, που κανείς δεν περνούσε την πόρτα σε τελετές έναρξης και λήξης αν δεν ενδυόταν επίσημα τη συγκεκριμένη μέρα και ώρα, αυτά τα φιλμ ήταν ίσως τα μόνα που προβλήθηκαν με πραγματικά πολύ κόσμο. Σε ότι αφορά στις έξι ταινίες που κυνηγούσαν τα βραβεία, τα συναισθήματα του κοινού δεν διέφεραν και πολύ από αυτά της Κριτικής Επιτροπής, που αποφάσισε να μην απονείμει καν την ανώτερη διάκριση σε καλύτερη ταινία, σκηνοθεσία και σενάριο. Στόχος; Να ταρακουνήσει την Πολιτεία. Κάτι έπρεπε να αλλάξει!
Ήδη, η Πανελλήνια Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου υποδείκνυε την ανάγκη διεθνοποίησης του θεσμού. Έτσι θα ξανααποκτούσε δυναμική, θα ξαναμάζευε θεατές στις προβολές, αλλά και θα ανάγκαζε τους Έλληνες δημιουργούς να βγουν από τον μικρόκοσμο που είχαν κλειστεί. Η “Ισημερία” του Νίκου Κορνήλιου, αλλά και “Ο δραπέτης” του Λευτέρη Ξανθόπουλου, έχοντας φύγει με τα περισσότερα έπαθλα (4 και 3 αντίστοιχα) σηματοδοτούν πια το τέλος για Τον Καιρό των Ελλήνων, για να θυμηθούμε και το περίφημο φιλμ του Λάκη Παπαστάθη από το 1981.
Κάπως έτσι φτάσαμε στο 1992. Η αλλαγή έγινε. Σημειολογικά, μάλιστα, συνδυάστηκε και με την αλλαγή μήνα διεξαγωγής. Από Σεπτέμβρη (άντε αρχές Οκτώβρη) μεταβήκαμε στο Νοέμβριο. Το 33ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης ήταν ουσιαστικά το 1ο Διεθνές, μια που οι ξένες συμμετοχές παλαιότερων δεκαετιών δεν ήταν ποτέ τόσο συμπαγώς ενωμένες με το σώμα του θεσμού. Ο και πάλι μικρός αριθμός ελληνικών συμμετοχών στο διαγωνιστικό (ξανά ήταν μόλις 6!), με το θρίαμβο του Νίκου Κούνδουρου για το “Μπάιρον: Μπαλάντα για ένα δαίμονα”, που απέσπασε 7 βραβεία (ανάμεσά τους και της καλύτερης ταινίας), αλλά και με την παρουσία σημαντικών σκηνοθετών, όπως η Τόνια Μαρκετάκη με τις “Κρυστάλλινες νύχτες” ή ο Σταύρος Τσιώλης με το “Παρακαλώ, γυναίκες μην κλαίτε”, απεδείχθη πρόσκαιρος. Το μήνυμα της σύγκρισης του εθνικού με το διεθνές (μια που 2 ελληνικές ταινίες μετείχαν και στο Διεθνές Διαγωνιστικό) πέρασε, όπως και έπρεπε να συμβεί. Κατά λογικό αποτέλεσμα, τα επόμενα έτη ξάφνου το ελληνικό σινεμά αρχίζει να επανακάμπτει.
Από τον θρίαμβο του εντυπωσιακά άρτιου “Ορλάντο” της Σάλι Πότερ το 1992 θα οδηγηθούμε στον Χρυσό Αλέξανδρο για το “Απ’ το χιόνι” του Σωτήρη Γκορίτσα και τον Αργυρό Αλέξανδρο για τον “Λευτέρη Δημακόπουλο” του Περικλή Χούρσογλου, που θα αποθεωθούν από την τότε Υπουργό Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη, σε μια από τις πιο αξιομνημόνευτες απονομές! Χέρι – χέρι, όχι με τον Καρατζαφέρη ανέβηκαν οι δύο νικητές και η Μελίνα στη σκηνή!
Από το 1991 και το κύκνειο άσμα ενός εσώκλειστου Φεστιβάλ, που όμως τόσο είχε αγαπηθεί στα χρόνια της μεγάλης του ακμής (για τον γράφοντα το 1983 παραμένει σταθμός, με “Ρεμπέτικο” του Κώστα Φέρρη, “Γλυκιά συμμορία” του Νίκου Νικολαΐδη και “Ρεβάνς” του Νίκου Βεργίτση), έχουν μεσολαβήσει σήμερα 25 ολόκληρα χρόνια διεθνοποίησης. Είναι πια η στιγμή το παραπεταμένο εδώ και μια τουλάχιστον επταετία, ιδιαίτερα μετά δηλαδή από το διαβόητο κίνημα των “Κινηματογραφιστών στην Ομίχλη”, ελληνικό κομμάτι του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης να επανέλθει δριμύτερο. Έστω και με κουτσουρεμένο -εκ του υπάρχοντος νόμου- διαγωνιστικό χαρακτήρα!
“The times they are a changin’”… οι καιροί αλλάζουν τραγουδούσε ο (Νομπελίστας πια!) Μπομπ Ντίλαν και το σημερινό τους πρόσταγμα είναι να ξαναπλησιάσουμε, με αντίστροφη διαδρομή, τις αρχές δεκαετίας του ’90. Τώρα απαιτείται επικοινωνία με το δικό μας κινηματογραφικό έργο, χωρίς φυσικά να απαρνηθούμε το υψηλής ποιότητας ξένο. Εμπρός για Τον Καιρό των Ελλήνων, λοιπόν, όπως υπόσχεται κατά πώς φαίνεται και η νέα Διεύθυνση του Φεστιβάλ!
*Οι φωτογραφίες από τις ταινίες “Γλυκιά Συμμορία” του Ν. Νικολαϊδη και “Το μετέωρο βήμα του πελαργού” του Θ. Αγγελόπουλου
* Ο Δημοσθένης Ξιφιλίνος είναι κριτικός κινηματογράφου, μέλος της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου (ΠΕΚΚ).
